اندیشۀ امام موسی صدر؛ پیوند تفکر و عملبه گزارش روابط عمومی مؤسسۀ فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، این مراسم با نمایش مستند «نامه ای به امام» شروع شد و در ادامه حورا صدر، مدیر مؤسسه برای خوشامدگویی به حاضران در سخنان کوتاهی گفت: از طرف همکارانم در مؤسسه این خوشامدگویی را انجام می دهم چون آنان نقش بیشتری در این دوره داشتند. امیدوارم این دوره‌ها ادامه پیدا کند و عزیزان شرکت کننده، هم بهره برده باشند و هم بهره‌مند کرده باشند. چرا که ویژگی این دوره فقط گوش دادن نیست. همان طور که امام موسی صدر هم فقط اندیشه نبودند و با عمل هم اندیشه‌شان را بیان کردند.
وی ادامه داد: امام موسی صدر فرصت تدوین افکارشان را نداشتند. ما تلاش کردیم آثار ایشان را جمع کنیم اما استخراج جهان‌بینی ایشان به عهده دانشگاهیان و محققان است. از این فرصت استفاده می کنم تا اعلام کنم مؤسسه آمادگی دارد برای کارهای پژوهشی با دانشگاه‌ها همکاری کند و آنچه را در اختیار دارد، در اختیار علاقه‌مندان قرار دهد.
امام موسی صدر بخشی از جریان بزرگ تاریخی استدر ادامه دکتر عادل پیغامی، استاد اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع) و راهنمای سیر مطالعاتی دربارۀ این دوره صحبت کرد.
وی گفت: برای من صحبت کردن در این فضا آسان نیست. وقتی خودم را با شخصیتی که این نشست برای بزرگداشت فکر و عمل ایشان است، مقایسه می کنم، آن‌قدر خود را کوچک می‌بینم که نمی‌توانم راحت صحبت کنم. در این سیر مطالعاتی سعی کردیم به وجود مبارک امام موسی صدر متبرک شویم. این واژه را از روی تعارف نمی گویم. واقعاً نعمت بزرگی در این سال‌ها داشتیم که از آن غفلت کردیم و الان تلاش کردیم خود را به این اقیانوس متصل کنیم. امام موسی صدر شخص نیست، بخشی از جریان بزرگ تاریخی است که پیامبران آغازکنندۀ آن بوده‌اند.
وی افزود: در این سیر انسان پارساپیشه و زهد واقعی اسلام را شناختیم. آزادی و جمع آن با بندگی را شناختیم. از بسیاری از دوگانگی‌هایی که برای انسان امروز پیش می آید، نجات یافتیم. یاد گرفتیم حیات و مرگ چیست. آسیب‌شناسی روشنفکرانه از سکولاریسم، ماتریالیسم و صهیونیسم را درک کردیم. مسئولیتمان برای ساختن جامعۀ مطلوب را دریافتیم. یاد گرفتیم باید امام داشت و به او اقتدا کرد. در تک تک جملات امام از خودم پرسیدم آیا من تفکر و رسالت امام صدر را دنبال کردم؟
پیغامی بر ادامه دادن اندیشۀ امام تأکید کرد و گفت: قذافی جسم امام را از ما دور کرد، نکند ما شخصیت و اندیشه و رسالت او را مخفی کنیم که این بزرگ‌ترین ظلم است. مبادا راه و رسم و اسلام‌شناسی وی را با توهمات خود بیالاییم. امام صدر به ما یاد داد بت نسازیم. یاد داد فرقه‌گرایی و تشتت چگونه می‌تواند باعث نعمت باشد. یاد داد با همه، جز صهیونیسم که از انسانیت فاصله گرفته است، باید پیوند انسانی داشت.
وی دربارۀ سیر مطالعاتی گفت: سیر مطالعاتی خوانش روزنامه‌ای نبود. ما حرف‌های ایشان را بررسی و تحلیل کردیم و سعی کردیم منظومۀ فکری ایشان را کشف کنیم و برای خودمان الگو داشته باشیم. ان‌شالله در سطوح بعدی به سطح بالایی از اندیشۀ ایشان راه خواهیم یافت. فکر می‌کنم الان هم دوستان شرکت‌کننده نسبت به روز اول شناخت جدیدی پیدا کردند.
پیغامی در پایان سخنانش تأکید کرد هدف ما این است که دوستان آنچه را از ایشان در این دوره خوانده‌اند، در جمع‌های دیگر به بحث بگذارند و این اندیشه را اشاعه دهند.
هدف مؤسسه معرفی متفکر است نه شخصیتسازیمهدی فرخیان، مسئول کمیته پژوهش مؤسسه و راهنمای سیر مطالعاتی، سخنران دیگر اختتامیه بود.
وی با بیان اینکه مؤسسه دنبال انحصارطلبی نیست، تأکید کرد: یکی از درس‌هایی که از امام موسی صدر یاد گرفتیم این است که انحصارطلب نباشیم. بنابراین، بنای شخصیت‌محوری نداریم. هدفمان این است که بگوییم امام یک متفکر است.
وی در ادامه به ویژگی‌های امام موسی صدر اشاره کرد و گفت: به اذعان هم‌دوره‌ای‌های امام که همگی اکنون از بزرگان حوزه هستند، زمانی که ایشان به لبنان رفت مجتهد بود. علاوه بر آن امام برخلاف دیگر هم‌لباسانش، با تعداد اندکی از روحانیان به دانشگاه هم رفت. در نتیجه وی صاحب اندیشه بود و بر اساس آنچه فکر می‌کرد، عمل کرد و وارد عرصه‌های اجتماعی شد. ما نیز در این مؤسسه تلاش داریم بگوییم امام صاحب یک فکر و کارنامۀ عملی است، نه اینکه بگوییم فقط امام و دیگر هیچ. بلکه درصددیم نگاه امام به دین، دنیا و انسان را بدون تفسیرهای شخصی ارائه کنیم.
فرخیان دربارۀ ویژگی‌های بنیادین امام موسی صدر گفت: اندیشۀ امام را می توان مثلثی تصور کرد که یک ضلع آن عمل و کنش اجتماعی است؛ یک ضلع آن اندیشه‌ای است که از حوزه و دانشگاه کسب کرد و ضلع دیگر تطابق این دو است. به بیان دیگر، اضلاع این مثلث انسان، اخلاق و تظابق اخلاق در مواجه با انسان است. این ضلع سوم بسیار مهم است که می‌توان روی آن کار کرد.
مسئول کمیته پژوهش مؤسسه مشارکت افراد را رکن اصلی جلسات سیر مطالعاتی دانست و گفت: مبنای ما در این جلسات گفت‌وگوست که باعث دور شدن از همان انحصارطلبی هم می‌شود. امیدواریم دوره‌های بعد با مشارکت فعال افراد بارورتر شود. هر کس می‌تواند برداشت خود را از امام داشته باشد، اما آزاد نیستیم هرچه می‌خواهیم به امام نسبت دهیم.
وابستگی فرقه‌ای در لبنان هویت است، نه عقیدهسخنران اصلی و پایانی مراسم محمدعلی مهتدی، کارشناس مسائل خاورمیانه بود که قرار بود دربارۀ فرقه‌گرایی در لبنان و امام موسی صدر صحبت کند.
وی که سابقۀ آشنایی نزدیک با امام موسی صدر دارد و جنگ‌های داخلی لبنان را از نزدیک تجربه کرده است، در ابتدا بیان کرد در تاریکی بی‌اخلاقی جامعۀ کنونی قصد داشت دربارۀ اخلاق در اندیشه امام صحبت کند، چراکه در این دوران بیش از هر زمان هر لحظه به یاد امام صدر می افتد، اما از آنجایی که موضوع صحبت از قبل تعیین شده بود، وی نیز ابتدا شرایط خاص لبنان را توضیح می‌دهد و سپس به عملکرد امام در فضای لبنان می‌پردازد.
وی گفت: آنچه می‌گویم تجربۀ شخصی‌ام و نتیجۀ پانزده سال زندگی در لبنان است. لبنان نمونۀ بارز فرقه‌گرایی است که شکل بروز آن منحصر به فرد است و برای کسی که در نظام شهروندی زندگی می‌کند، درک آن بسیار دشوار است. در علوم سیاسی شکل حکومت لبنان را دموکراسی اجماعی و توافقی می‌گویند. در لبنان شانزده ـ هفده فرقه وجود دارد. از این شانزده فرقه، شش فرقه مهم‌تر هستند: شیعه، سنی، دروزی، مارونی که از نظر قدرت سیاسی و اجتماعی سرآمد است، ارتدکس و روم کاتولیک.
مهتدی توضیح داد: همۀ شانزده فرقه در لبنان تشکلات دینی خاص خودشان را دارند و افراد برای مسائل خاصی مانند ازدواج به محاکم مذهبی فرقۀ خودشان مراجعه می‌کنند، نه محاکم مدنی.
وی افزود: مشکل زمانی به وجود می آید که فرقه‌گرایی سیاسی می‌شود. در هر فرقه احزاب سیاسی وجود دارد. این احزاب بر اساس ایدئولوژی ساخته نمی‌شود. ممکن است اسمشان ایدئولوژیک باشد اما در اصل متعلق به خانواده‌های بانفوذ هر فرقه است که به طور تاریخی فئودال و مالک بودند و قدرت سیاسی داشتند. این افراد احزاب را تأسیس می کنند که در عمل وابسته به آنان است نه ایدئولوژی خاص. این احزاب دفتر سیاسی هم دارند اما همه چیز نمایشی است و رهبر فئودال در رأس حزب قرار دارد. رهبران سیاسی نیز از این طایفه‌گرایی بهره‌برداری می‌کنند.
این کارشناس مسائل خاورمیانه بیان کرد: در واقع رهبران این احزاب الزاماً افرادی معتقد به مذهبشان نیستند، اما از آنجا که قدرت و موقعیتشان برگرفته از تعلق به طایفه‌شان است، تظاهر به پایبندی می کنند. لذا وابستگی فرقه‌ای الزاماً به معنای اعتقاد به آن فرقه و مذهب نیست. وابستگی فرقه‌ای در لبنان هویت است، نه عقیده و به همین علت است که احزاب ایدئولوژیک نتوانستند در لبنان موفق شوند و پایگاهی به دست آورند.
مهتدی دربارۀ وابستگی خارجی احزاب لبنان گفت: هر فرقه از قدرت‌های خارجی کمک می‌گیرد و خود را به یک کشور نزدیک می‌کند. برای مثال مارونی‌ها همیشه به فرانسه نزدیک بودند یا دروزی‌ها به انگلیس. اهل تسنن نیز تا قبل از فروپاشی عثمانی وابسته به آن بودند و بعد از آن همیشه به دنبال حمایت جهان عرب. قومیت عرب هم به طور تاریخی و سنتی با تسنن عجین شده و شیعیان را به رسمیت نمی‌شناسد. این وابستگی‌ها پای کشورهای خارجی را به لبنان باز می‌کند و از همین روست که لبنان در عمل محل تلاقی منافع کل جهان است و بحران‌های آن به بحران‌های منطقه‌ای و جهانی گره می‌خورد و حتی گاه محل بروز این بحران‌ها می‌شود.
امام موسی صدر طایفه‌گرایی را به فرصت تبدیل کردمهتدی در ادامه به حضور امام موسی صدر در لبنان در مقام مصلحی اجتماعی اشاره کرد و بعد از اشاره به فعالیت‌های اجتماعی متعدد امام برای ارتقای جایگاه شیعیان محروم گفت: امام موسی صدر، روحانی شیعه و رهبر جامعۀ شیعه بود اما معتقد به تعامل با سایر فرقه‌ها بود. قبل از تعامل هم باید جایگاه خود را اثبات کرد. فعالیت‌های اجتماعی امام در راستای احیای هویت اصیل شیعه بود، چراکه تا زمانی که فرقه‌ای تشکیلات نداشته باشد، نمی تواند حرکت کند. بعد از یک رشته فعالیت‌های اجتماعی و ت‌سیس نهادهای مختلف اجتماعی و فرهنگی، امام صدر وارد تعامل با بقیۀ فرقه‌ها شد. این تعامل از نگاه امام همکاری بود، نه رقابت. ایشان از همان ابتدای ورود به لبنان شروع به تعامل با سایر فرقه‌ها کرد؛ در مراکز سنی و مسیحی حضور می‌یافت و سخنرانی می‌کرد.
امام موسی صدر می خواست لبنان الگوی تعامل باشد
دکتر مهتدی در ادامه گفت: امام موسی صدر معتقد بود باید بر اساس مشترکات و ایجاد زمینۀ همکاری، فرقه‌گرایی را به فرصت تبدیل کرد. اگر دیگران سعی می‌کردند این پدیده را به نقمت تبدیل کنند، امام صدر سعی می کرد آن را به نعمت تبدیل کند و لبنان را نمونۀ کوچکی از تعامل بین مذاهب بسازد. ایشان معتقد بود اگر این الگو در لبنان موفق شود، می‌توان این شیوه را در سطح جهان گسترش داد. تمام فعالیت‌های امام در این راستا بود. امام صدر با ارزشی که برای انسان قایل بود، تمام وقت خود را صرف تحقق این هدف کرد. متأسفانه مخالفان این نگاه برای جلوگیری از عملی شدن این هدف جنگ داخلی به راه انداختند و مانع تراشی کردند.
مراسم با پرسش و پاسخ ادامه یافت و با تقدیر مدیر مؤسسۀ امام موسی صدر از آقای مهتدی و دکتر پیغامی، عکس یادگاری شرکت‌کنندگان سیر مطالعاتی و اعطای گواهینامۀ حضور در سطح یک این دوره پایان یافت.
در حاشیه:
* مراسم با بیست دقیقه تأخیر آغاز شد.
* فیلم مستند «نامه‌ای به امام» از تولیدات اخیر مؤسسه است که همراه با دو مستند دیگر در یک مجموعه منتشر شده است.
* در پرسش و پاسخ انتهای برنامه دربارۀ تحولات سیاسی منطقه نیز سؤال شد و آقای مهتدی به تحلیل شرایط پرداخت.
* سیر مطالعاتی اندیشه امام موسی صدر در سه سطح برنامه‌ریزی شده است که این اختتامیه مربوط به پایان سطح یک بود. سطوح بعدی در ماه‌های آینده برگزار می‌شود.