اشاره: آنچه در پی می‌آید، سخنرانی منتشر شده امام موسی صدر در نیمه شعبان
است که به شیوایی تمام فلسفه انتظار و ضرورت امید داشتن به آینده را بیان
کرده‌اند.
او به راستی شخصیتی بود که اندیشه و افکارش را در رفتار نمایان می‌کرد وچه بسا اراده الهی بر آن بود که سرگذشتش نیز نمایانگر امید و انتظار دوستارانش باشد!
بسم الله الرحمن الرحیم
برادران و سروران گرامی امروز به مناسبت ولادت امام دوازدهم حضرت مهدی گرد آمده‌ایم. و این مناسبت را گرامی می‌داریم ما نمی‌خواهیم تنها خاطره این ولادت را زنده بداریم، بلکه با تثبیت خط و روش امید و آمادگی که معنای یاد و خاطره این ولادت است، این روز بزرگ را مقدس می‌داریم. ما انشاءالله امروز اهمیت این مفاهیم را روشن می‌کنیم. و خواهیم کوشید تا توان و کوشش خود را با تلاش‌ها و توانمندی‌های بزرگمردان این سرزمین پیوند دهیم.
ایام ولحظه‌ها همه مبارک است واین دیدار در ذهن من همچون رؤیایی تابان. وموجب افتخار من است. چه افتخاری از این بالا‌تر که در یاد ولادت امام دوازدهم حضور یابم. امام دوازدهم، همانگونه که می‌دانید امام منتظر است وما در انتظار ظهور آن حضرت هستیم تا جهان را پس از آنکه ظلم و جور فرا گرفت، آکنده از عدل وقسط کند. اندیشه ظهور مهدی مختص شیعه نیست. این نظریه در کتب حدیثی همه مذاهب اسلامی یافت می‌شود. صد‌ها وهزار‌ها روایت دلالت دارند و ثابت می‌کنند که پیامبر اکرم فرمودند «اگر حتی یک روز از جهان باقی مانده باشد، خداوند آن روز را آنقدر طولانی می‌کند تا مردی از اهل بیت من که نام او نام من وکنیه اوکنیه من است ظهور کند وزمین پر از ظلم وبیداد را از عدل وقسط پر نماید. » [۱]
این حدیث در همه مذاهب اسلامی، یک حدیث متوا‌تر است، پس این اندیشه به یک مذهب اختصاص ندارد. این نظریه همچنین یک نظریه فراگیر و عمومی است. انتظار آزادیبخش ومنجی وانتظار روح حق وانتظار یک حادثه عظیم در همه مذاهب وادیان وجود دارد. و همه دینمداران به این نظریه اعتقاد دارند. این اندیشه از حوزه فعالیت‌های دینی فرا‌تر رفته وتحرکات جامع جهانی را نیز شامل می‌شود. هنگامی که به تلاش انسان در حوزه‌های گوناگون نظر می‌افکنیم، مشاهده می‌کنیم که در همه عرصه‌ها مثل علم وفلسفه، ادبیات، تجارب اجتماعی وسازمان‌ها ومقررات، رو به سوی کمال دارد ودر همه مسائل زندگی به سوی اوضاع واحوال بر‌تر پیش می‌رود. گرچه آدمی گاهی می‌لغزد وگاه اشتباه می‌کند ومنحرف می‌گردد، اما این لغزش‌ها در حرکت اصیل زندگی بشر اموری جزئی‌اند. انسانیت از ابتدا در حال تکامل، ترقی وتعالی بوده و به سوی بهتر شدن گام برداشته است.
آدمی مطمئن است که شرایط بر‌تر برای او امکان پذیر است و از همین رو برای رسیدن به آن تلاش می‌کند. اگر آنگونه که برخی اعتقاد دارند؛ بشر رو به سقوط و نابودی داشت یا جهان در حال عقب رفت وحرکت قهقرایی بود و در امور مختلف به وضع نامطلوب‌تر راه می‌پیمود، انسان تلاشی نمی‌کرد وبا امید وقدرت وایمان به آینده فعالیت نمی‌نمود. بنابراین، آینده بهتر وایده آل همان چیزی که از دوران افلاطون یک رؤیا بوده است وآن را مدینه فاضله می‌گفتند، این آینده واینجامعه مثالی که همه توان‌ها وهمه فرزندان بشر در ساختن آن مشارکت دارند، آرزوی همه انسان‌ها است. عقیده شیعه به امام مهدی (عج) در حقیقت انتظار برانگیزاننده وبشارت دهنده به این آینده است. آینده‌ای که آرزوی همه وآینده همه است. من قصد ندارم در تفاصیل وتوضیحات این عقیده وارد شوم. بلکه به بعد تربیتی این اندیشه خواهم پرداخت. باید بگویم که مفهوم انتظار - انتظار فرج- در نزد ما معنای حقیقی خود را از دست داده و منحرف شده است.
ما انسان‌ها، به بهانه انتظار از مسوولیت‌های خود شانه خالی می‌کنیم وکار وتلاش را در انتظار ظهور صاحب الزمان رها کرده‌ایم. این انحراف در همه ارزش‌ها اتفاق افتاده است وابزاری است برای عدم بهره‌مندی از ارزش‌ها. اما، حقیقت این است که اندیشه انتظار در حیات این مذهب نقش مهمی را ایفا نموده است. زیرا امید هما نا‌زندگی است. انسانی که از آینده نومید گردد، گویی میان خویش وآینده دیواری کشیده است. امید، راه آینده و وسیله پیوند آدمی به آینده است. انسان نا‌امید در حقیقت میان خود وآینده دیواری کشیده است که عبور از آن ناممکن است. نومیدی جمود است وجمود در حقیقت توقف ومرگ. در حالی که زندگی و استمرار آن یعنی بقای انسان در لحظه بعد، یعنی حرکت انسان از لحظه‌ای به لحظه بعد، و اگر جمود حاکم باشد یعنی حرکتی وجود ندارد و اگر حرکتی نباشد معنایش مرگ است. امید عبارت است از راهی گشاده وروشن ونا امیدی تسلیم شدن در برابر وضعیت موجود. نمی‌گویم که کسی که از آینده خویش نا‌امید گشته به مرگ طبیعی مرده است، خیر بلکه دچار مرگ حقیقی شده است.
فردی که از آینده نا‌امید شده، فکر می‌کند که فایده ندارد پس ما را به حال خود واگذارید، بگذارید بخوریم ودر بازار راه رویم وبچریم، کافی است. این کار‌ها دلیل بر این است که در این صورت اتفاقی یا حرکتی صورت نمی‌گیرد بلکه فقط جمود وسکون است. بنابراین امید، راه آینده است واگر نا‌امید شویم تسلیم شرایط موجود شده‌ایم. تسلیم شرایط شدن یعنی تسلیم شدن در برابر واقعیت موجود، یعنی همانند حل شدن شکر در آب، یا نمک در آب. برادران، هماهنگونه که می‌دانید وتاریخ نیز به روشنی گواهی می‌دهد، بر ما و بر هر ملتی دوران‌ها وزمان درازی از رنج ومحنت گذشته است که اگر امید به ظهور امام زمان وفرج الهی نبود از میان رفته بودیم. اما امید ما به سخن حضرت رسول اکرم- «اگر ازدنیا تنها یک روز باقی بماند، آن روز به قدری طولانی می‌شود تا مردی از اهل بیت من که نام او نام من است وکنیه او کنیه من است ظهور نماید ودنیای پر از ظلم وبیداد را از عدل وقسط پر نماید» - این سخن به ما امید می‌بخشید وبقای ما را تضمین می‌کند. زیرا ما به سخن پیامبر اعتقاد داریم ودر آن شک نمی‌ورزیم.
امید است که ما را حفظ کرده و زنده نگه داشته است وامید است که میان ما وآینده راهی باز نموده است. وامید هم از این عقیده سرچشمه می‌گیرد. این اندیشه وتفکر مختص ما نیست. شما می‌دانید که پس از عروج حضرت مسیح یا به اعتقاد مسیحیان پس از مرگ وعروج روح آن حضرت، بر مسیحیان ظلم وستمی وارد شد که در تاریخ مانندی ندارد. اما امید واعتقادی که به بشارت آن حضرت داشتند هنگامیکه که می‌گوید: روح حق خواهد آمد- همان که به روح القدس وتجلی وتفسیر می‌شود- همین اعتقاد آن‌ها را از نابودی نجات داد. اگر این امید به آینده نبود برای مسیحیان امکان حیات وبقاء وجود نداشت. آری در آن زمان ذلت ورنج از حد طاقت بشری فرا‌تر رفت واین مسأله نزد پژوهشگران تاریخ معروف است. امید، نتیجه تربیتی انتظار فرج است. این انتظار نقش مهم خود را در تاریخ ما ایفا کرده است وان شاءالله در تاریخ آینده هم ایفا خواهد کرد.
و اما انتظار؛ معنی انتظار رها کردن کار برای دیگران نیست، این عدم انتظار است. اینگونه عمل کردن تسلیم شدن است. اگر امروز بگویند که ما در انتظار حمله ناگهانی دشمن هستیم، معنی آن چیست؟ آیا معنای این انتظار عبارت است از اینکه از خانه خارج نشویم وبخوابیم واعتنایی نکنیم؟ نه! این انتظار نیست. انتظار عبارت است از اینکه آماده باشیم، شمشیر وتفنگ در دست، تمرین کنیم وآموزشی نظامی ببینیم، خود را آماده سازیم، مراقب ونگهبان بگماریم، رادار‌ها را فعال کنیم تا زمان حمله ناگهانی دشمن را دریابیم، این معنای انتظار است. ما در انتظار حضرت مهدی (عج) هستیم. حضرت مهدی چه خواهد کرد؟ پس از آنکه ظلم وبیداد جهان را فرا گرفت، او می‌آید وعدل وداد را در جهان حاکم می‌کند. این آرزو چقدر عظیم است واین هدف چقدر بزرگ است! مهدی (عج) تنها کسی است که جهان را پس از گسترش ظلم وبیداد از عدل وداد پر خواهد کرد. این حادثه واتفاق بزرگی است که هیچ چیز جز امام مهدی - صاحب آن روز - بزرگ‌تر از آن نخواهد بود. آیا در این اتفاق حضرت مهدی (عج) را تنها بگذاریم؟
طبیعتا خیر! بلکه باید همکاری کنیم. ما می‌خواهیم که امام عصر (عج) به تمام وکمال در جهان ظهور کند. علم او، هنر او قدرت وتربیت او ظهور کند. ما باید آماده باشیم، پس چه باید بکنیم؟ زمانیکه از ما دعوت می‌شود ما باید آماده ایفای نقش خود باشیم هنگامی که آن حضرت فریاد‌ای مردم بر می‌آورد او را لبیک بگوییم. باید آماده باشیم واز هر چه داریم دست برداریم. وبا آمادگی کامل به کمک او بشتابیم وگرنه انتظار نیست. انتظار یعنی آمادگی، بسیج شدن، آموزش وآمادگی روحی روانی، فکری معنوی وجسمی ونیز آمادگی تکنولوژیک ونظامی. گذشتگان ما چنین بودند، ما نیز چنین بوده‌ایم. زندگی، عزت، پیروزی وموفقیت هزینه دارد. اینهمه بدون هزینه ورایگان بدست نمی‌آید. خداوند جز از راه اسباب و وسایل، امور را سامان نمی‌دهد. کسی که در انتظار عزت وشرف است نمی‌تواند انتظار یک پیروزی ناگهانی را داشته باشد ونباید عزت وشرف را بدون تلاش ورنج توقع داشته باشد. سخنی از حضرت علی (ع) نقل می‌کنم که فرمود «آرزو‌ها نشانه فریب خوردن انسانهای کم عقل است» [۲].
انسان باید احمق ونادان باشد تا بدون رنج وتلاش در انتظار موفقیت باشد، تا عظمت وقدرت را بدون رنج طلب کند. این ممکن نیست؛ «آرزو‌ها نشانه فریب خوردن انسانهای احمق است.» انتظار یک محرک است، انتظار انگیزه ایستادگی وبقای اجداد وگذشتگان ما وشما است. بخوبی می‌توان امید را در آثار آن‌ها دید، قلعه‌ها، یادگان‌ها، دیر‌ها،...... امید وانتظار، حاصل این عقیده در طول تاریخ بوده است. پس گرامیداشت ولادت صاحب الزمان در این شب مبارک گرامیداشت امید وانتظار است. ما امروز بسیار نیازمند امید وانتظاریم زیرا رنج‌ها ومحنت ومشکلات تلاش می‌کنند تا این دو گوهر گرانب‌ها را از ما بگیرند. تصور کنید که بسیاری از مردم از امید به آینده بریده باشد. این جماعت باید بدانند که ناامیدی، کفر است. پس مؤمن نا‌امید نمی‌شود. شرایط هر گونه که باشد مهم نیست. یهودیان قبل از حضرت موسی (ع) چقدر ذلت کشیدند؟
چند صد سال خواری را تحمل کردند؟ از همه جا رانده می‌شدند. هر کس تلاش کند به هدف می‌رسد، هر انسانی و هر ملتی. بنابراین هیچ دلیلی ندارد که ما در مقابل دشمن امید خود را از دست دهیم، هر چند همه کشورهای بزرگ جهان پشتیبان دشمن باشند. امید به خداوند بزرگ است، ما هرگز امید را از دست نخواهیم داد، هرگز. پیش از این شرائط بسیار دشوار‌تر از امروز بر ما گذشت وما هرگز نومید نشدیم. ما امروز نیازمند امید، انتظار وآمادگی هستیم. محال است خداوند انتظار را به معنی فرافکنی وشانه خالی کردن از ما بپذیرد.
ولینصرن الله من ینصره إن الله لقوی عزیر ۴۰: ۲۲ (و خدا هر کس را که یاریش کند، یاری می‌کند و خدا توانا و پیروز است.) خداوند چه کسی را یاری می‌کند؟ الذین إن مکناهم فی الارض اقاموا الصلاه وآتوا الزکاه وامروا بالمعروف ونهوا عن المنکر ۴۱: ۲۲ (همان کسان که اگر در زمین مکانتشان دهیم، نماز می‌گذارند و زکات می‌دهند و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند).
و این است راه و مسیر حرکت. ما امروز چقدر به امید وانتظار نیازمندیم!!
گرامیداشت یاد ولادت حضرت مهدی (عج) بر شما و همه حاضران معظم و عزیز مبارک باد.
و السلام علیکم و رحمه الله و برکاته
[۱] بحارالانوار، ج۳۶، ص ۳۳۸
[۲] مستدرک الوسایل، ج۱۳، ص۴۸