سایت روات حدیث به بهانه سالگرد رحلت حضرت آیت الله سیدصدرالدین صدر نوشت:

زمانی حوزه نجف تنها یكه تاز حوزه های علمیه شیعی در سراسر جهان بود. پس از تاسیس حوزه علمیه قم توسط آیت الله شیخ عبدالكریم حائری یزدی، علمای قم مدتی با اجازه تنها مرجع آن زمان، آیت الله العظمی سیدابوالحسن اصفهانی از نجف به اداره امور می پرداختند.موسس حوزه علمیه قم پس از سال ها اداره حوزه نوپای قم به سن كهولت رسیده بود و نگران آینده فرزندش بود. حوزه نیاز به مدیری جوان، صاحب نفوذ و جامع داشت. شیخ عبدالكریم به منظور تقویت‏ حوزه علمیه قم و تامین آینده آن، گروهی را به مشهد فرستاد تا از آیت الله صدر برای اقامت در قم دعوت كنند. آن بزرگوار دعوت موسس‏ حوزه علمیه قم را اجابت كرد و در حدود سال های ۱۳۱۵ هجری شمسی، پس از ۶ سال سكونت در مشهد برای اداره حوزه قم رهسپار این شهر شد.حوزه علمیه قم پس از شیخ عبدالكریم حائری با پیشنهاد آیت الله صدر تحت زعامت او و آیت الله حجت كوه كمره ای و سید محمدتقی خوانساری به حیات خود ادامه داد. با مدیریت آیت الله صدر و برقراری دروس پررونق دو عالم دیگر، حوزه قم هر روز اعتبار بیشتری می یافت. پس از مدتی مرجع كل حوزه های علمیه از گسترش حوزه قم در برابر حوزه نجف احساس خطر كرد و نسبت به حاشیه نشین شدن حوزه هزارساله نجف هشدار داد و در همین راستا «اجازه» ای را كه به آیت الله صدر از شاگردانش، جهت اخذ وجوهات و مراجعات داده بود را پس می گیرد تا حوزه نجف از رونق نیفتد و محفوظ بماند. آیت الله صدر به خدمت آسیدابوالحسن اصفهانی می رسد و به نیاز حوزه قم اشاره می كند و خطر تعطیلی حوزه قم را به ایشان گوشزد می كند و گفتگویی بین استاد و شاگرد صورت می گیرد. آسید ابوالحسن با فرعی قلمداد كردن حوزه قم در مقابل حوزه نجف به آیت الله صدر می فرماید: حوزه قم چند طلبه به درد خور برای اسلام و مسلمین دارد؟ آیت الله صدر جواب می دهد: در حدود نصف. سید می فرماید: همه طلبه های نجف به درد اسلام و مسلمین می خورند!آیت الله صدر با دستی خالی راهی حوزه قم می شود و نهایت تلاش خود را برای حفظ این حوزه نوپا به كار می گیرد و تا مدت ها شهریه طلاب را با پول قرضی پرداخت می كرد.آیت الله رمضانی یكی از دفترداران آیت الله صدر نقل می كند: آقای صدر دوازده هزار تومان مقروض می شود. در آن زمان دوازده هزار تومان پول بسیار زیادی بود، تقریباً معادل چند صد میلیون تومانِ الآن.این وضع به مدت هشت سال ادامه داشت تا این كه آیت الله صدر اظهار عجز می كند و حیات حوزه قم را در خطر می بیند. لذا با تدبیر آیت الله حجت، خوانساری و برخی دیگر از علما برای جلوگیری از تفرقه در حوزه قم، آیت الله بروجردی به قم فراخوانده می شود و آیت الله صدر هم موافقت خود را اعلام می كند.در همان ایام آیت الله بروجردی جهت معالجه چشم خود به تهران آمده بود و علمای قم از این فرصت استفاده می كند و علی رغم این كه علم به انزوای خود در فضای مرجعیت قم داشتند؛ پیشنهاد زعامت حوزه علمیه قم را به ایشان می دهد و با اصرار زیاد او را بر مسند مرجعیت می نشانند. آیت الله صدر پس از ورود آیت الله بروجردی به قم در سال ۱۳۲۳ هجری شمسی، جایگاه نماز جماعت خود در حرم حضرت معصومه (س) را به ایشان واگذار می كند و به پشتیبانی از این مرجع بسنده می كند و در پاسخ به كسانی كه علت این كار او را می پرسند این آیه را تلاوت می كردند: «تلك الدار الاخره نجعلها للذین لا یریدون علوا فی الارض و لافسادا و العاقبه للمتقین» (سوره قصص، آیه ۸۲)حجت الاسلام علی دوانی نقل می كند: معروف است كه می گویند تعارف آمد و نیامد دارد. ایشان خیال می كرد كه آقای صدر تعارف كرده است؛ در حالی كه ایشان از روی علم به منزوی شدن این كار را انجام داد. چون از خود آقا موسی صدر شنیدم كه گفت: غیر از آقای حجت – كه جهت دیگری دارد – دو تای دیگر از آقایان با علم به منزوی شدنشان، برای حفظ حوزه آقای بروجردی را آوردند. اینها فداكاری كردند و با این بزرگواری ها، حوزه را حفظ نمودند. علمای قم یك بار موقعی كه آقای حاج شیخ آمد، همگی خضوع كردند و یك بار وقتی آقای بروجردی آمد.سرانجام این عالم فداكار در ششم دی ماه ۱۳۳۲ هجری شمسی (نوزدهم ربیع‏الاول ۱۳۷۳ هجری قمری) در ۷۴ سالگی از دنیا رفت و در مسجد بالاسرِ حرم حضرت معصومه (س) در كنار قبر استادش شیخ عبدالكریم حائری به خاك سپرده شد.

—————————

منابع:۱- كتاب جرعه ای از دریا (یادداشت های پراكنده آیت الله شبیری زنجانی)، جلد اول، فصل طریقیات، موسسه كتاب شناسی شیعه.۲- ویژه نامه امام موسی صدر، سایت امام موسی صدر.۳- اعلام الشیعه، شیخ آقابزرگ تهرانی.۴- تاسیس الشیعه، سید حسین صدر.۵- ریحانه الادب، محمدعلی مدرس تبریزی.۶- برگ هایی از تاریخ حوزه علمیه قم، مركز اسناد انقلاب اسلامی، رسول جعفریان.۷- آثار الحجه، محمد شریف رازی.۸- گنجینه دانشمندان، محمدشریف رازی.۹- مجله نور علم، ش‏۷.۱۰- مفاخر اسلام، مركز اسناد انقلاب اسلامی، علی دوانی.