مهدی فرخیان، مترجم و مسئول کمیته پژوهشی مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر در گفت و گویی به مناسبت هشتاد و دومین سالگرد ولادت امام موسی صدر، با خبرنگار نشریه «کتاب هفته» درباره فعالیت های علمی و پژوهشی این مؤسسه سخن گفت.
این هفته مصادف است با هشتاد و چهارمین سال تولد امام موسی صدر، روحانی مبارزی که سال‌ها در لبنان به فعالیت مشغول بود. او در سال ۱۹۷۸، پس از سفر به لیبی، به شکلی عجیب مفقودشد. از آن تاریخ بسیاری از مراکز فرهنگی در سراسر دنیا در جستجوی این روحانی شیعی بوده‌اند، چرا که محبوبیت او فارغ از همه مسایل، بسیاری از مردم دنیا را متوجه کرده بود.
مؤسسه امام موسی صدر در ایران فعالیتش را از سال ۱۳۷۸ و همزمان با برپایی نخستین همایشی که با محور امام موسی صدر در دانشگاه مفید برگزار شد، آغاز کرد. بعد از برپایی این همایش، ضرورت پژوهش درباره وی بیشتر احساس شد.
این مؤسسه از سال ۸۱ فعالیتش را به صورت متمرکز آغاز کرد. در متنی که در پی می‌آید، با مهدی فرخیان، مدیر کمیته پژوهشی این مؤسسه به گفتگو نشسته‌ایم. او مترجم آثار امام موسی صدر نیز هست.
مدیر کمیته پژوهشی امام موسی صدر: اولویت نخست ما جمع‌آوری منابع است چه اهدافی سرلوحه مؤسسه امام موسی صدر است؟ محور فعالیت‌های مؤسسه به طور کلی دو موضوع است. نخست آنکه ما پیگیر مسایل امام موسی صدر هستیم، چرا که ایشان ربوده شده‌اند و ما معتقدیم که هنوز زنده‌اند. موضوع دوم، بررسی و انتشار اندیشه‌های ایشان است. در این بخش، انتشار کتاب، قسمتی از فعالیت ما را تشکیل می‌دهد.
ما برگزاری همایش‌های دو سالانه را داریم که با همان همایش دانشگاه مفید شروع شد و ادامه پیدا کرد. البته گاهی پیش آمده که این دو سالانه با تاخیری یک ساله برگزار شود، اما به هر رو کوشیده‌ایم که آن را برگزار کنیم. آخرین همایشی که با این محور برگزار شد، پیش از پایان سال در دانشگاه فردوسی بود. علاقه‌مندان به آثار و اندیشه‌های امام موسی صدر، به دلیل ابعاد زمانی و مکانی، گاهی نمی‌توانند از این همایش‌ها بهره بگیرند.
شما که به عنوان ناشر نیز فعالید، تا چه اندازه در انتشار موضوع‌هایی که در این همایش‌ها مطرح می‌شوند، می‌کوشید؟
انتشارات ما دو سیاست کلی را برای فعالیت‌هایش در نظر گرفته است. بخش نخست این سیاستگذاری به کتاب‌هایی مرتبط می‌شود که درباره امام موسی صدر نوشته شده‌اند. ما در همین راستا، تاکنون دو سه مجموعه منتشر کرده‌ایم که از جمله آن‌ها می‌توان به مجموعه «در قلمرو اندیشه امام موسی صدر» اشاره کرد. مجلد نخست این مجموعه با عنوان «نای و نی»، مجلد دومش با عنوان «ادیان در خدمت انسان» و «رهیافت‌های اقتصادی اسلام» مجلد سوم آن است که منتشر شده. چهارمین و پنجمین مجلد این مجموعه به تفسیرهای امام موسی صدر اختصاص دارد. مجلدی از این مجموعه نیز به حماسه عاشوار پرداخته.
ما مجموعه دیگری را نیز با عنوان «اندیشه ربوده شده» منتشر کرده‌ایم. در این مجموعه گفتارهایی از اندیشمندان، نویسندگان و سیاستمداران ایرانی و غیر ایرانی درباره امام موسی صدر آمده است. تا کنون یک مجلد از این مجموعه چاپ شده که در آن برخی از سخنرانی‌های دانشگاه مفید، دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه تهران نیز در آن آمده است. در کنار این سخنرانی‌ها، ترجمه تعدادی از سخنرانی‌هایی که در «کلمه سواء» انجام شده، آمده است. دومین شماره این مجموعه نیز آماده انتشار است.
مقالات و سخنرانی‌هایی که سال گذشته در دانشگاه فردوسی مشهد نیز ارائه شدند، در حال آماده‌سازی برای انتشارند. مؤسسات دیگری هم هستند که در مورد امام موسی صدر فعالیت می‌کنند. به عنوان نمونه سال گذشته سازمان فرهنگی- هنری شهرداری تهران، چند کتاب سخنرانی ایشان را منتشر کرد.
آیا شما با این مؤسسات همکاری داشته‌اید؟
همکاری ما با مؤسسات فرهنگی در چند قالب انجام می‌شود. نخست اینکه برخی از مراکز، به عنوان نمونه، برخی از فرهنگسرا‌ها را مطرح می‌کنند که مثلاً تحت یک برنامه قرار است شخصیت امام موسی صدر محور قرار بگیرد. محصول این برنامه می‌تواند یک نشریه، یک کتاب، یک سی دی یا همایش باشد. برای مثال پیش از همایش فردوسی، فرهنگسرای ابن سینا برنامه‌ای را برگزار کرد. چندی قبل نیز فرهنگسرای مقاومت نشریه‌ای منتشر کرد که ما با آن‌ها نیز همکاری کردیم. همکاری ما هم بیشتر از جنس محتوایی است. ما به طور کلی مانعی در همکاری با مراکز فرهنگی نداریم.
آیا نظارتی هم بر این دسته از آثار دارید تا اندیشه‌های امام موسی صدر به درستی منعکس شوند؟
در این حالت نیز با دو گونه برخورد روبروییم. برخی از دوستان که محتوای کار خود را از ما می‌گیرند، به طور یقین خروجی‌ای مستند به ما دارند. و در نتیجه مشکلی نیست. مثلاً روزنامه جام‌جم چندی قبل ویژه نامه‌ای در مورد امام موسی صدر منتشر کرد که همه محتوایش را ما داده بودیم. اما در حالت دوم، برخی از مراکز فرهنگی، بدون مشورت با ما آثاری را منتشر می‌کنند. ما در این حالت نمی‌توانیم کاری کنیم، چرا که به هر حال کار ما انحصاری نیست. ممکن است ما با برخی از این مطالب موافق باشیم و با برخی دیگر نه.
از نویسندگان و مولفانی که می‌خواهند در این عرصه کار کنند، حمایت می‌کنید؟
ما با نویسندگان و پژوهشگرانی که در این عرصه کار می‌کنند، همکاری‌های بسیاری داشته‌ایم. یعنی مطابق توافق و قراردادهایی که بین ما صورت می‌گیرد، کار‌ها را پیش می‌بریم. گاهی ما بعد از انتشار کتابی در مورد امام موسی صدر، متوجه این اتفاق می‌شویم، حال ممکن است این کتاب، زندگی‌نامه بسیار کوچکی باشد. به این ترتیب این آثار با سرمایه‌گذاری و علاقه شخصی این دوستان همراه بوده است. ولی در حال حاضر همه تلاش ما این است که برای مخاطب فارسی زبان، منبع آماده کنیم. از آنجایی که بیشتر منابع و اطلاعات ما، به جز چند منبع، به زبان عربی‌اند، ما بیشتر وقتمان را صرف ترجمه منابع می‌کنیم و از همین رو، وارد کار پژوهشی نشده‌ایم. اگر خدا توفیق دهد، قرار است تا پایان امسال مجموعه‌ای ۱۲ جلدی را آماده انتشار کنیم که می‌توان ادعا کرد اطلاعاتی کامل درباره امام موسی صدر را در خود خواهد داشت. این کتاب می‌تواند بسیار به کار پژوهشگران بیاید.
در مورد اسناد غیر رسمی چطور؟ مثلاً آیا بنا ندارید نامه‌های امام موسی صدر را در یک کتاب منتشر کنید؟
نامه‌های زیادی از امام موسی صدر به زبان‌های فارسی و عربی وجود دارند، اما تاکنون کتابی در این مورد منتشر نشده و فعلا هم بنا نیست چاپ شود. اما صحبت آن همیشه در مؤسسه وجود دارد. البته بخشی از این نامه‌ها، در نشریات و فضای وب منتشر شده است. اما به هر حال کار روی این پروژه زمان زیادی می‌طلبد و با توجه به اولویت‌های که در مؤسسه داریم. فعلا نمی‌توانیم در این مورد کاری کنیم.
گفتید که روی مجموعه‌ای ۱۲ جلدی در مورد امام موسی صدر کار می‌کنید و اینکه کتاب تا پایان سال منتشر می‌شود. این کتاب در حال حاضر چه مراحلی را طی می‌کند؟
با اینکه بیشترین وقت و زمان مؤسسه صرف این مجموعه می‌شود، اما ما کارهایی دیگر را نیز دنبال می‌کنیم. مثلاً تفسیرهای ایشان از قرآن را آماده انتشار می‌کنیم که البته کل قرآن را در بر نمی‌گیرد. این تفسیر‌ها در دو جلد منتشر می‌شوند و تقریبا هزار صفحه است. جلد اول این تفسیر‌ها به صور قصار و جلد دیگرش به جاهای مختلف قرآن اختصاص دارد.
جلد دوم کتاب «اندیشه ربوده شده» نیز در نیمه اول سال منتشر می‌شود. این کتاب، همه وقایع در مورد امام موسی صدر را از سال ۱۹۵۹ تا سال ۱۹۷۸ در بر می‌گیرد که ایشان ربوده شد. مطالبی که در این کتاب و مرتبط با ایران نوشته شده، چندان قابل توجه نیستند و به تبع آن صفحات کمی از کتاب به ایران و بخش مهمی از کتاب به زندگی امام موسی صدر در لبنان اختصاص دارد. شیوه هر مجلد کتاب به این شکل است که در ابتدای آن، به یومیات اختصاص دارد که نوعی روز شمار است. مثلا کارهایی را که امام موسی صدر در آن تاریخ انجام داده، بر اساس ترتیب تاریخی آورده شده‌اند. بعد از این، بخش اسناد آمده است. در این بخش هر جا که امام موسی صدر رفته و سخنانش موجود بوده. این سخنرانی‌ها به صورت کامل منتشر می‌شوند.
در نتیجه می‌توان گفت که این کتاب چند ویژگی دارد. نخست اینکه مخاطب می‌تواند سیر تاریخی و تحولی اندیشه‌ها و فعالیت‌های امام موسی صدر را دریابد. دوم اینکه، از آنجا که امام موسی صدر وارد حوزه فعالیت‌های اجتماعی شده، پرداختن به این فعالیت‌ها، سبب می‌شود تا ما شناخت بهتری از او داشته باشیم. حضور او در جاهای مختلف، سخنانش در شرایط گوناگون، فعالیت‌های اجتماعی وی که تاسیس چند مرکز را به همراه داشته و بسیاری از این موارد می‌تواند راه و روش او را به شکل بهتری در اختیار مخاطبان قرار دهد.
در این بخش، بیشتر سخنرانی‌های امام موسی صدر که با محورهای سیاسی، اجتماعی و فکری‌اند، خواهند آمد. در نتیجه، امیدواریم که با انتشار این کتاب، منبعی قابل اعتماد برای پژوهشگران فراهم آید. غرفه مؤسسه امام موسی صدر، یکی از غرفه‌های پربازدید کننده در نمایشگاه کتاب تهران بود.
جدا از این روز‌ها، استقبال از کتاب‌های شما چگونه بوده است؟
خوشبختانه استقبال خوبی از کتاب‌ها شده است و هر چند تاکنون هیچ کتابی از مؤسسه ما به چاپ دوم نرسیده، اما چاپ کتاب «نای و نی» به پایان رسیده است و ما امسال در نمایشگاه نیز آن را برای عرضه نداشتیم. قصد داریم این کتاب را با ویرایش جدید برای چاپ دوم آماده کنیم. به هر حال ما از استقبال مخاطبان راضی هستیم، چرا که مطابق توان ما، استقبال خوبی کرده‌اند. با توان تبلیغاتی‌ای که ما داریم، مخاطبان توجه خوبی به آثار ما داشته‌اند و این توجه خوشبختانه رو به ازدیاد است.
مؤسسه از نظر مالی چگونه اداره می‌شود؟
ما مؤسسه‌ای غیرانتفاعی هستیم که بر اساس درآمدهای خود در بخش انتشارات کار می‌کنیم.
برنامه‌ها و سیاستگذاری شما برای آینده چیست؟
بعد از به پایان بردن این مجموعه ۱۲ جلدی که منبع خوبی برای پژوهشگران خواهد بود، به احتمال فراوان روی کاری تحلیلی و پژوهشی بیشتر وقت خواهیم گذاشت. همچنین برنامه‌های عادی خود را، مثل همایش دو سالانه امام موسی صدر، ادامه خواهیم داد. برنامه سال آینده ما احتمالا با همکاری دانشگاه ادیان قم برگزار می‌شود. البته برنامه‌ای هم داریم که طی آن به همه اندیشه‌هایی که به امام موسی صدر مرتبط‌اند، اختصاص خواهد داشت.
منشور فعالیت‌های مؤسسه امام موسی صدر
مؤسسه امام صدر تشکلی غیر دولتی و غیر انتفاعی است که با تکیه بر منظومة فکری و عملی امام موسی صدر، به میثاق اخلاقی زیر پایبند است؛
* ایمان حقیقی به خداوند به عنوان اساس و ضمان تمام فعالیت‌های خود
* ایمان به انسان و کرامت و آزادی او که جنبه زمینی ایمان به خداوند است
* ایمان به آموزه‌های اسلام و دین به عنوان راه نجات و آرامش و تعالی انسان معاصر
* اعتقاد به عدالت آفریدگار و لزوم استقرار عدالت در زندگی فردی و اجتماعی انسان
* اعتقاد به استحقاق انسان برای تعالی، آرامش و برخورداری از امکانات مادی و معنوی
* اعتقاد به ظرفیت اسلام برای پاسخگویی به نیازهای جامعه انسانی و حل مشکلات جهانی
* اعتقاد به وظیفة انسان در صیانت از عناصر هستی و تعامل منسجم و هماهنگ او با کاروان هستی
* اعتقاد به ضرورت تفاهم و تعامل میان پیروان ادیان الهی بر اساس اصل «کلمه سواء»
* اعتقاد به گفتگو به عنوان راهکاری ضروری برای درک متقابل و والا توسعه تفاهم اجتماعی و کاهش بحران‌های جامعه بشری
نشریه کتاب هفته، شماره ۲۳۳، ۸ خرداد ۱۳۸۹