آیدا قجر

چندی پس از «روز جهانی حقوق بشر» شماری از متفکران مسلمان و مسیحی، در تالار یونسکوی بیروت دور هم جمع شدند تا به بهانه برگزاری یازدهمین کنگره بررسی آثار و دیدگاه‌های «امام موسی صدر» رهبر ایرانی الاصل شیعیان لبنان، کرامت و حرمت انسان را از نگاه یک رهبر شیعه بازخوانی کنند.

رهبری که سی و یک سال پیش کمی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی توسط دولت معمر قذافی رئیس جمهور لیبی ربوده شد و پرونده او همچنان گشوده مانده است! تفاوت نگاه او به دین و انسان بهانه‌ای شد تا در حاشیه این کنگره، با دختر امام موسی صدر به گفت‌و‌گو بنشینیم. او معتقد است اگر در ایران به تجربه پدرش توجه می‌شد خیلی از مشکلات کنونی وجود نداشت.

آنچه در پی می‌آید پاسخ «ملیحه صدر» است به پرسش‌های جرس: با توجه به همزمانی این کنگره با روز جهانی حقوق بشر، نظرات و آراء امام موسی صدر درباره حقوق بشر چقدر می‌تواند گره گشا باشد؟ _ امروز اسلام و علمای اسلام با این سوال جدی مواجه‌اند که آیا اسلام و تعالیم اسلام پاسخگوی نیاز‌ها و مسائل امروز هستند یا نه، مساله حقوق بشر هم یکی از همین سوالهاست.

به اعتقاد من «انسان» بزرگ‌ترین دغدغه فکری و عملی امام بود و می‌توان برای مثال گفت برخلاف خیلی‌ها که اعتقاد دارند انسان باید در خدمت دین باشد، ایشان معتقد بودند که ادیان برای خدمت به انسان آمده‌اند نه بالعکس و باید پاسخگوی نیازهای او باشند.

البته باید در نظر بگیریم که امام موسی صدر تحصیل کرده حوزه‌های علمیه نجف و قم هستند و به تصریح اساتید و هم مباحثان ایشان (که الان از بزرگ‌ترین علمای حوزه علمیه قم هستند) ایشان وقتی پا به لبنان گذاشتند به درجه اجتهاد رسیده بودند و در جامعه‌ای با هجده طائفه دینی و مذهبی، عملکردی داشتند که به اذعان دوست و دشمن سرشار از موفقیت بوده است! انسانی که نزدیک به ۲۰ سال درگیر مشکلات اجتماعی جامعه متنوعی مثل لبنان بوده نمی‌تواند موفق باشد مگر اینکه صاحب یک دیدگاه و جهان بینی خاصی درباره «انسان» باشد؛ این کنگره‌ها برای این برگزار می‌شود که بتوانیم افکار و دیدگاه‌های ایشان را تدوین کنیم، چون ایشان وقت نکردند که جهان بینیشان را تدوین کنند.

آیا نوع نگاه ایشان به جامعه و انسان می‌تواند به کمک مشکلات امروز ایران و نسل تازه‌اش بیاید؟ امام موسی صدر یک ایرانی ست، ایران به دنیا آمده و بزرگ شده؛ متاسفانه ایران، خودش را از امام موسی صدر محروم کرده است. ایشان جواب خیلی از مشکلاتی که امروز در جامعه ایران است را داده اما از آراء و دیدگاه ایشان استفاده نشده است مثلا لبنان تشکیل شده از گروه‌های مختلفی است و آراء امام و توجه به نظرات او باعث شد که آن‌ها در کنار هم و بدون اهانت به یکدیگر و با مدارا نسبت به اعتقادات و نظرات مخالف، تجربه ممتازی را به وجود آورند. مطمئنا در ایران هم اگر به این تجربه و جهان بینی، توجه می‌شدخیلی از مشکلات حل می‌شد.

از همین فرصت استفاده می‌کنم و می‌پردازم به سرنوشت پرونده ربوده شدن ایشان بعد از گذشت ۳۱ سال؛ چه پیشرفتی در پرونده به وجود آمده است؟ خیلی‌ها سوال می‌کنند که هنوز امیدوارید یا نه؟ این فقط اعتقاد یک خانواده نیست و شواهد زیادی وجود دارد که ایشان الان هستند و سالم هستند. دو ماه پیش یکی از اپوزیسیون آزاد شده از زندان لیبی گفته بود که ایشان هستند و خیلی از کتاب‌ها را نوشته‌اند؛ البته اگر دقت کنیم می‌بینیم که مساله زندانی کردن دراز مدت مردم در لیبی عادی ست مثلا چند سال پیش ۳۰ نفر آزاد شدند و در بین آن‌ها کسانی بودند که بیش از ۲۰ سال در لیبی زندانی بودند در حالی که قبل از آزادیشان، قذافی گفته بود که از آن‌ها هیچ خبری ندارد.

من امیدوارم که امام در زندان، حداقل ورق و قلم داشته باشند که این سی سال را نوشته باشند و ما بتوانیم از آن‌ها استفاده کنیم و برای همین هم هنوز امیدواریم و انشاءالله این مساله حق به نتیجه برسد و روی ماه‌شان را دوباره ببینیم. تا این لحظه از نظر حقوقی، پرونده شکایت از مته‌مان ربودن ایشان به کجا رسیده است؟ _ مدتی پیش دولت لبنان، پرونده را به مرحله‌ای رساند که برای معمّر قذافی و تمام دستیاران او در آن زمان، درخواست محاکمه کردند و اثبات شد که این‌ها مجرم‌اند و الان در بیانیه دولت جدید (سعد حریری) جزء کارهایی شمرده شده که انجامش از وظائف دولت است.

به عنوان آخرین سوال، آیا هنوز هم آثار منتشر نشده‌ای از امام موسی صدر وجود دارد؟ _ هر چه که این روز‌ها از امام می‌خوانیم ایشان تدوین نکرده و بعد از ایشان تدوین شده است؛ هرچه می‌خوانیم چیزهای جدیدی پیدا می‌کنیم و باز هم ادامه می‌دهیم و مرکز مطالعات و پژوهش‌های امام موسی صدر دارند بر روی آثار منتشر نشده کار می‌کنند.