نويسنده: سعيد دادخواه-1 ويژگي فعاليت امام موسي صدر: 1-1 حركت امام موسي صدر، حركتي توده اي و مردمي بود 1-2 اين حركت توده اي به گونه اي تشكيلاتي هدايت مي شد تلاش هاي اجتماعي و اقتصادي كه به منظور مبارزه با فقر و حرمان صورت مي گرفت توسط آحاد مردم و با هدايت جمعيت هاي خيريه و مجلس اعلاي شيعه انجام مي شد. 1-3 اين حركت مبتني بر برنامه ريزي بود تمام اقدامات اين بزرگوار بر ارزيابي وضع موجود، آينده نگري و برنامه ريزي دقيق بود مسير حركت او در لبنان بهترين گواه اين مدعا است(1) 1-4 ايجاد دگرگوني در بينش و نگرش نسبت به خود و ديگران كه از طريق به كارگيري انديشه روشنفكرانه اسلامي در پيشبرد برنامه هاي اسلامي و ملي شيعيان انجام گرفت. 1-5 ايجاد آشتي و نزديكي ميان جامعه شيعيان و نهادهاي ديني و پايه گذاري انديشه دولت نوين با استفاده از تعريف مباني، مشروع، شفاف و اصلاح طلبانه در حوزه نظام سياسي و نيازهاي اجتماعي 1-6 عبور از گفتمان تئوريك و وارد كرن نهضت هاي اسلامي در عرصه عمل(2) -2 ويژگي هاي امام موسي صدر: 2-1 عدم اهميت رياست و مال دنيا براي وي و اهتمام به امور محرومين: اموري چون رياست، زعامت و مال دنيا ذره اي براي ايشان اهميت نداشت تنها چيزي كه براي امام اهميت داشت عبارت بودند از رضاي خدا، خدمت به فقرا، خدمت به ايتام، زدودن غبار محروميت از چهره محرومان و همچنين رفع مظلوميت از مظلومان، امام موسي صدر همواره مردم را به مبارزه با ظلم و حمايت از محرومان فرا مي خواندند. براي امام موسي صدر هيچ اهميتي نداشت كه افراد محروم و مستضعف جامعه از كدام طايفه بوده و يا به چه دين و مذهبي تعلق دارند. مهمترين نكته از ديدگاه ايشان آن بود كه غبار محروميت را از جامعه بزدايد.(3) 2-2 تواضع و بزرگواري: آيت الله سيدمحمد علي ابطحي درباره ايشان مي گويد: “در موقع كار و حمل اثاثيه سفر، بيشتر از همه كار انجام مي داد و سنگين ترين وسايل هميشه بر دوش وي قرار داشت. در وقت شوخي و مزاح، مزاح هاي علمي و اخلاقي جالبي مي كرد. خدا مي داند كه ما در اين سفر و برخوردهاي ديگري كه داشتيم همه اش محبت، تواضع، وقار و بزرگواري ديديم. تمامي اوصافي كه در روايات براي علما ذكر شده است در آقا موسي صدر جمع شده بود(4) ابوعلي از ياران امام موسي صدر در اين باره چنين مي گويد: امام موسي صدر از كساني بود كه با بسياري از اين عزيزان تفاوت داشت. بزرگترين امتيازي كه امام موسي صدر نسبت به سايرين داشت، اخلاق و انسانيت ايشان بود. من در تمام عمرم كسي را نديدم كه در اخلاق و مردمداري مثل ايشان باشد. امام موسي صدر داراي چنان مرتبه بلندي از اخلاق وانسانيت بود كه من در هيچ كس مشاهده نكردم خيلي از اين جهت فوق العاده بودند. امام موسي صدر داراي چنان مرتبه بلندي از اخلاق و انسانيت بود كه من در هيچ كسي مشاهده نكردم. خيلي از اين جهت فوق العاده بودند. امام موسي صدر كسي بودكه وقتي با افراد فقير و محروم جامعه روبرو مي شد به آنها بيش از ديگران احترام مي گذاشت وقتي كه با آنها روبرو مي شد امكان نداشت كه آنها بتوانند در سلام كردن به ايشان پيشي بجويند. اگر در كوچه و خيابان با انسان نيازمندي روبرو مي شد به هر شكلي كه بود به وضعيت او رسيدگي مي كرد. حتي اگر لازم بود تا از لوازم منزل خويش چيزي به او هديه كند. بارها پيش مي آمد كه امام در حين حركت از من خواستند كه توقف كنم و فلان پيرمرد يا پيرزني را كه در انتظار وسيله نقليه مانده بود سوار نموده و به مقصد برسانم. در اين گونه مناقع اگر خودشان عجله داشتند خيلي راحت از ماشين پياده مي شدند و با تاكسي به راه خود ادامه مي دادند(5) 3-2 تقوا و عبوديت: شهيد محمدباقر صدر در اين باره چنين مي گويد: آقا موسي در عبادات شخصيتي ممتاز است در اين مدتي كه باهم بوديم به ياد ندا رم كه حتي يك بار نماز شب و تهجدش ترك شده باشد(6) 4-2 ساده زيستي: 1-4-2 اصرار بر مسافرت با ماشين مدل پايين يكي از ياران امام موسي صدر چنين بيان مي دارد. يادم هست كه در سال هاي 1971 تا 1973 كه ايشان در اوج محبوبيت و شهرت بودند بعد از ظهر روزهاي جمعه عازم جنوب لبنان مي شديم تا به روستاهاي محروم و جنگ زده در آنجا سركشي كنيم. نماز ظهر روز جمعه را مي خواندند به راه مي افتاديم. ماشين كه مورد استفاده قرار مي گرفت فولكس كوچكي بود. امام موسي كه داراي هيكلي رشيد وقوي بودند به هنگام نشستن خيلي دچار زحمت مي شدند. از ايشان سوال كردم كه چرا آقاجان اصرار داريد كه با اين ماشين كوچك كه به زحمت در آن جاي مي گيريد حركت كنيد؟ ايشان مي گفتند: برادر ابوعلي! ما مي خواهيم به مردم فقير و محروم جنوب سر بزنيم آنها وقتي ببينند سيد موسي با ماشين شيك و مدل بالابه زيارتشان آمده است احساس كوچكي و حقارت مي كنند. ما نبايد با اين مردم از موضع بالابرخورد كنيم آنها آن وقت ديگر راحت نخواهند بود. ما بايد با مردم متواضع باشيم بايد مثل خودشان زندگي كنيم و با آنها با محبت وصميميت برخورد كنيم(7) 2-4-2 عدم دريافت حقوق از رياست مجلس اعلاي شيعه اين بزرگوار سال ها رياست مجلس اعلاي شيعه را به عهده داشت در حالي كه همگان چون مفتي اهل سنت و رئيس مسيحيان، حقوقي معادل رئيس جمهور لبنان دريافت مي كردند. نه تنها امام موسي صدر ليره اي برداشت نكرد بلكه خانواده محترم ايشان نيز پس از غيبتش به رغم آنكه رياست عاليه مجلس اعلاي شيعه تا امروز به نام ايشان باقي مانده است ترجيح داد تا همان رويه را ادامه دهد. شايد در خود لبنان كمتر كسي باشد كه بداند طايفه شيعه كه قانون مجلس لبنان توسط خود امام موسي صدر تنظيم گرديد تنها طايفه مذهبي كشور است كه رئيس آن در لواي بودجه سالانه رديف حقوقي ندارد. به دستور رئيس جمهور وقت لبنان علي رغم ميل و اطلاع امام موسي حسابي به نام ايشان در يكي از بانك هاي لبنان باز كرده بودند و از اولين روز تاسيس مجلس اعلاي شيعه، حقوق ماهانه رياست مجلس در آن واريز مي شد پس از غيبت امام موسي صدر، خانواده امام موسي صدر كه زندگي بسيار ساده اي داشتند حاضر نشدند كه از آن حساب استفاده كنند و ترجيح دادند كه زندگي خود را با همان رويه سابق ادامه دهند. 3-4-2 زندگي در خانه اجاره اي امام موسي صدر در طول دوران خدمت خود در لبنان نه منزل داشت، نه قطعه زميني، نه ثروتي كه در بانك هاي لبنان و يا خارج از آن اندوخته باشد. ايشان همان طور كه پيش بيني كرده بود از ماديات زندگي جز مقداري قرض و دين براي فرزندان خود باقي نگذاشت. خانواده محترم صدر امروز در خانه اي اجاره اي در يكي از محله هاي حومه جنوبي بيروت زندگي مي كند(8) 4-4-2 عدم توانايي پرداخت هزينه پرواز شركت كنندگان در كنفرانس كلمه “سواء”: چند سال قبل وقتي خانواده محترم امام موسي صدر از برخي بزرگان خاندان صدر جهت حضور در كنفرانس كلمه سواء دعوت به عمل آوردند، ضمن ابراز خوشبختي از پذيرايي آنان در منزل امام در بيروت بزرگوارانه پوزش خواستند كه نمي توانند هزينه پرواز آنان را به لبنان متقبل شوند(9) -3 انديشه و افكار امام موسي صدر: امام موسي صدر استعداد زيادي در علم و تحصيل علوم حوزوي و دانشگاهي داشت به طوري كه شهيد صدر معتقد بود كه اگر امام موسي صدر به لبنان نمي رفت و در حوزه باقي مي ماند مرجع علي الاطلاق شيعه مي شد اما امام موسي رسالت تاريخي خود را اداي مسئوليت اجتماعي خود ديد و پس از ورود به لبنان هم علي رغم عدم داشتن منصب حكومتي تلاش زيادي را براي خدمت به محرومين و عزيز ساختن شيعه آغاز كرده و ده ها طر ح را در اين زمينه اجرا مي كند. سال ها بعد با تلاش فراوان با تاسيس مجلس اعلاي شيعه اولين حكومت ولايت فقيه را تشكيل مي دهد. علي رغم اينكه رهبر شيعيان در لبنان محسوب مي شد زندگي بسيار ساده اي داشت و در خانه اجاره اي زندگي مي كرد و حقوقي از اين بابت دريافت نمي كرد. اگر در خيابان پيرزني مي ديد او را سوار ماشين مي كرد و به مقصد مي رساند اگر مي ديد مردم به استقبالش مي آيند صدمتر قبل ماشين را متوقف كرده و با پاي پياده به استقبال مردم مي رفت بنابراين شايسته است كه بررسي شود كه انديشه امام موسي صدر بر چه اصولي مبتني بوده است كه از او يك روحاني بسيار ناب ساخته بود كه امام او را فرزند خود و بازوي قوي براي اسلام مي نامد. براي بررسي انديشه اي كه از او چنين رهبري روحاني ساخته بود بايد به دنبال پايه اي ترين انديشه هاي او رفت كه در چند بند ذكر مي شود. -1 اجتهاد براساس فلسفه غايي اسلام: با مقايسه آراي فقهي امام موسي با برخي از مراجع تفاوت هايي را مشاهده مي كنيم كه مي توان علت آن را در اين دانست كه امام موسي در استنتاج احكام، همواره هدف غايي اسلام را مدنظر مي گرفت و بر اساس آن احكام را استنتاج مي كرد. به عنوان مثال ايشان به وحدت ميان مسلمانان به عنوان يك هدف اسلامي مي نگريست، لذا در همين راستا پيشنهادهايي را مطرح كرد و كشورهاي اسلامي را به استفاده از ابزار علمي پيشرفته براي اثبات رويت هلال ماه فرا خواند تا بر مبناي نظريات فقهي نوگرايانه آغاز ماه هاي قمري و اعياد و مناسبت ها، يكسان باشد تلاش امام در راستاي وحدت بسي گسترده تر از اين بود به گونه اي كه ايشان مسائلي را مطرح كردند كه تاكنون به صورت علني مطرح نشده بود از آن جمله مي توان به تلاش براي يكسان سازي برخي از احكام عبادات مانند اذان و نماز جماعت اشاره كرد كه هدف امام از طرح آن رسيدن به فقه واحد اسلامي و عقيده مشترك اسلامي بود. در عمل نيز امام موسي در تحقق وحدت به قدري موفق بود كه گاهي در مسجد الازهر نماز جمعه مي خواند و اهل تسنن به او اقامه مي كردند. حكم طهارت اهل كتاب نيز در راستاي تحقق تعالي اش بين اديان از ديگر احكام كم نظير ايشان بود. در دين اسلام دنيا و آخرت يك مفهوم و يك واحد را تشكيل مي دهند(10) در قرآن كريم به اين موضوع چنين اشاره شده است: “من عمل صالحا من ذكر و انثي فلنجسيه حياه طيبه و لنجزينهم اجر هم احسن ماكانوا يعملون” آنان كه رفتار نيك و ايمان به خدا دارند، زندگي گوارا و جزاي آخرت در انتظار آنان است. دنيا و آخرت در نظر اسلام از هم جدا نيست راه صحيح راهي است كه سعادت آ ينده انسان و سعادت ابدي او در آن واحد تحصيل كند بسيار آسان است كه انسان راهي ر ا كه مي رود با قصد صالح به جاي آورد انسان نقاط گوناگون و عناصر مختلفي در وجود خود دارد اگر بتواند راهي را انتخاب كند كه تمام عناصر او ارضا شود آن راه موفقيت آميز است چه با نيروي بيشتر و متمركز تري به سوي هدف مي شتابد. انتظار يعني آمادگي روحي رواني، فكري معنوي و جسمي و آمادگي تكنولوژيك و نظامي(11) معني انتظار رها كردن كار براي ديگران نيست. اين عدم انتظار است اين گونه عمل كردن تسليم شدن است اگر امروز بگويند كه ما در انتظار حمله ناگهاني دشمن هستيم معني آن چيست؟ آيا معناي اين انتظار عبادت است از اينكه از خانه خارج نشويم و بخوابيم و اعتنايي نكنيم؟ نه، اين انتظار نيست. انتظار عبارت است از اينكه آماده باشيم شمشير و تفنگ در دست تمرين كنيم و آموزش نظامي ببينيم خود را آماده سازيم مراقب و نگهبان بگماريم، رادارها را فعال كنيم تا زمان حمله ناگهاني دشمن را دريابيم. اين معناي انتظار است. انتظار يعني آمادگي، بسيج شدن و آموزش و آمادگي روحي رواني، فكري، معنوي و جسمي و نيز آمادگي تكنولوژيك و نظامي لزوم تشكيلات و كار دسته جمعي(12) “دنيا براساس حق و عدل و انضباط و نظم استوار است اگر كسي بخواهد در اين دنيا بي نظمي كند به نتيجه نمي رسد. اين مطلب از آيات بسياري استفاده مي شود. مسئله اين است كه جهان آفرينش، جهان بي نظمي نيست هر چيز به مقداري است وليكن “ننزله بقدر معلوم و انتبنا فيها من كل شي موزون” امروز كه همه چيز به صورت دسته جمعي و منظم درآمده، دولت ها جبهه و سازمان دارند ، تجارت به صورت شركت هاي وسيع و محيرالعقول درآمده تبليغات و موسسات وسيع تر دارد. در اين دنياي تشكيلاتي اگر ما بخواهيم تك روي كنيم و كار دسته جمعي نداشته باشيم “كلاهمان پس معركه است كه هست” ما تاريخ را آن گونه كه حسين(ع) مي خواهد بنا مي كنيم(13) دفاع از حقوق انسان ها از جمله اهداف اساسي اباعبدالله الحسين است، ما خواستار حق تمامي شهروندان هستيم. خواستار آبادي مناطق، همه منطقه ها، نه فقط جنوب و بقاع و هرمل ، هركسي كه محروم باشد برماست كه در كنار او باشيم. حتي در قواي سه گانه سركشي يك قوه بر ديگري پذيرفته نيست، تجاوز يكي بر ديگري را نمي خواهيم، ما خواستار عدالتيم، امام حسين(ع) مي فرمايد: “الاترون ان الحق لايعمل به” اي حسينيان! اين مسئله چيزي نيست كه من از خود درآورده باشم. نگوييد تو روحاني هستي و اين مسائل ربطي به تو ندارد. حسين معتقد است كه انسان در برابر ظلم نمي تواند صبر پيشه كند. حسين(ع) مي فرمايد: فوالله الااري الموت الاسعاده و الحياه مع الظالمين الابرما ... ما در اين وطن حق داريم. ما جماعت حسيني هستيم. ما در كاروان حسين مي رويم، ما انقلابي همراه حسين هستيم. يا تاريخ را آن گونه كه حسين مي خواهد بنا مي كنيم. آرزومنديم حرف ما فهميده و هدف ما شناخته شود. پي نوشتها: -1 عزت شيعه (حركت اسلامي لبنان) رسالت، 78/4/9 -2 مقاله جلوه نوگرايي در انديشه پيشواي همدلي، دكتر حسين رمال، همايش امام موسي صدر، سايت امام موسي صدر -3 گفتگويي با يكي از ياران امام موسي صدر ابوعلي حجازي، اطلاعات 77/6/10 -4 امام موسي صدر، اميد محرومان، عبدالرحيم اباذري، ص 176 و 177 -5 گفتگويي با يكي از ياران امام موسي صدر، ابوعلي حجازي، اطلاعات 77/6/10 -6 عزت شيعه (ص 212 به نقل از شيخ اديب حيدر) -7 همان -8 همان -9 همان -10 سفارش ماندگار، سايت امام موسي صدر -11 سخنراني امام موسي صدر به مناسبت ولادت امام عصر(عج)، سايت امام موسي صدر -12 سخنراني امام موسي صدر در سال 1346 شمسي در يكي از پايگاه هاي علمي و آموزشي حوزه علميه قم، سايت امام موسي صدر -13 سخنراني امام موسي صدر به مناسبت ايام محرم، سايت امام موسي صدر