«خواهش می‌کنم به لیبی هم سفری داشته باشید، چون برادرم سرهنگ قذافی اخبار ناصحیحی از جنگ لبنان دارد.» این درخواست از سوی هواری بومدین رئیس‌جمهور اسبق الجزایر به امام موسی صدر رهبر پرآوازه شیعیان لبنان ارائه شده بود.
پرونده‌ای برای ایرانیان ربوده‌شده امام موسی‌صدر، حاج احمد متوسلیان و... گروه بین‌الملل|
مجتبی نجفی: امروز ۹۹۹۹ روز از اسارت چهار دیپلمات ایرانی در لبنان می‌گذرد که بنابر برخی شواهد هم‌اکنون در اسرائیل نگهداری می‌شوند.
برگزاری این مراسم بهانه‌ای به دست داد تا پرونده شخصیت‌های معروف و دیپلمات‌های ربوده شده ایرانی را بررسی کنیم. ربودن ایرانی‌ها در کشورهای مختلف به دستاویز سیاسی کشورهای قدرتمند برای فشار به کشورمان تبدیل شده است تا از طریق تبلیغات رسانه‌ای حضور ایران در عرصه روابط بین‌الملل را تحت تاثیر قرار دهد. در فهرست ایرانیان ناپدیده شده از شخصیت‌های معروفی مانند امام موسی صدر تا افراد ناشناخته دیگری مشاهده می‌شوند. «خواهش می‌کنم به لیبی هم سفری داشته باشید، چون برادرم سرهنگ قذافی اخبار ناصحیحی از جنگ لبنان دارد.» این درخواست از سوی هواری بومدین رئیس‌جمهور اسبق الجزایر به امام موسی صدر رهبر پرآوازه شیعیان لبنان ارائه شده بود؛ زمانی که موسی صدر در تور عربی خود به سوریه، اردن، عربستان سعودی و الجزایر سفر کرده بود، امام موسی صدر که در پی امتناع اسرائیل از اجرای قطعنامه ۴۲۵ شورای امنیت و عقب‌نشینی از مناطق مرزی لبنان سر باز زده بود، برای تبیین وضعیت بحرانی لبنان به دیدار رهبران عرب شتافته بود، در تاریخ ۲۵ آگوست ۱۹۷۸ (سوم شهریور ۱۳۵۷) همراه شیخ محمد یعقوب و استاد عباس بدرالدین مدیر خبرگزاری لبنان به لیبی سفر کرد.
در روز پنجم این سفر اتومبیلی در هتل الشاطی طرابلس امام موسی صدر و همراهانش را به محل اقامت قذافی می‌برد. از آن زمان، تاکنون از سرنوشت روحانی بلندپایه شیعی و رهبر کاریزماتیک شیعیان لبنان خبری نیست. کاردار لیبی در لبنان در پاسخ به سلیم الحص رئیس وقت دولت لبنان گفت: «امام صدر و همراهانش روز ۳۱ آگوست ۱۹۷۸ با هواپیمای خطوط هوایی ایتالیا به شماره ۸۸۱ لیبی را به مقصد رم ترک کرده‌اند، بنابراین این موضوع ربطی به ما ندارد.» اما بررسی‌های هیات قضایی لبنان نشان داد که امام صدر و همراهانش وارد ایتالیا نشده‌اند.
دولت لیبی در مورد اقامت صدر و یارانش در هتل «هالیدی این» ایتالیا نیز دروغ‌پردازی کرده بود. ربابه صدر خواهر امام موسی در مورد ادعای لیبی می‌گوید: «بعد از چند ماه تحقیق از سوی دولت ایتالیا مشخص شد که دو نفر با چمدان‌های امام و آقای بدرالدینی از لیبی به ایتالیا رفته و یکی از آن‌ها عبا و عمامه آقای صدر را پوشیده بود. بعد از ۱۰ دقیقه لباس‌ها را عوض می‌کنند و پاسپورت را هم در اتاق به جا می‌گذارند و هر دو هم فرار می‌کنند. به گفته افسانه امام موسی، امام موسی صدر در ۱۴ خرداد ۱۳۰۷ هجری شمسی در قم متولد شد.
در ۱۳۲۲ وارد حوزه علمیه قم شد. در سال ۱۳۳۸ به توصیه آیت‌الله بروجردی و وصیت مرحوم آیت‌الله سیدعبدالحسین شرف‌الدین رهبری متوفی شیعیان لبنان ایران را به سمت لبنان ترک کرد. نقش ایشان را در هویت‌بخشی به شیعیان لبنانی تعیین‌کننده توصیف کرده‌اند. آموزش مذهبی و نظامی شیعیان لبنانی، تشکیل مجلس اعلای انقلاب اسلامی، تاسیس نهاد‌ها و سازمان‌های خیریه همه از اقداماتی بود که امام موسی صدر برای وحدت شیعیان لبنانی در برابر تجاوز نیروهای اسرائیلی انجام داد. نفوذ وی باعث شد لبنان و سوریه به مکانی امن برای مبارزان ایرانی که با رژیم شاهنشاهی مبارزه می‌کردند، تبدیل شود.
بعد‌ها در نواری صوتی که منتشر شد قذافی از نفوذ امام موسی صدر در جنوب لبنان عصبانی به نظر می‌رسید و ایشان را به همکاری با اسرائیل و دسیسه علیه ناسیونالیسم عربی متهم می‌کند. از زمان ناپدید شدن امام موسی صدر اخبار ضدونقیضی در مورد سرنوشت وی منتشر شده است. روز ۱۳ اردیبهشت ۱۳۸۰ سایت «جبهه نجات ملی لیبی» مدعی شد که امام موسی صدر در اواخر سال ۱۳۷۶ از سوی برخی زندانیان زندان ابوسلیم شهر طرابلس مشاهده شده و به مکان دیگری منتقل شده است. بنیاد جهانی امام موسی صدر با راه‌اندازی یک سایت اینترنتی با نام «۱۴ میلیون» اعلام کرده بر هرگونه خبر موثق که به روشن شدن پرونده امام موسی صدر کمک کند، جایزه خواهد داد.
حدود دو هفته پیش نیز برنار کوشنر وزیر امور خارجه فرانسه در دیدار با ربابه صدر وعده داد سرنوشت این روحانی شیعه را پیگیری کند. کوشنر ضمن تمجید از نقش صدر در برقراری صلح و وحدت لبنان، گفت: «یکی از مشاوران خود را مامور پیگیری این موضوع کرده است.» سرنوشت نامشخص چهار دیپلمات ایرانی در جریان اشغال لبنان از سوی نیروهای اسرائیلی در سال ۱۹۸۲ در چهارم ژوئیه همان سال محسن موسوی کاردار سفارت ایران، احمد متوسلیان وابسته نظامی سفارت و تقی رستگارمقدم راننده به همراه کاظم اخوان عکاس خبرگزاری جمهوری اسلامی هنگام انتقال از شمال لبنان به بیروت در ایست بازرسی منطقه «برباره» در شمال این شهر ربوده می‌شوند.
در آن زمان بیروت در محاصره نیروهای اسرائیلی بود. فالانژیست‌های ارتش لبنان متهمان اصلی این ربایش هستند. آن‌ها پس از ربودن ایرانی‌ها در پاسخ به تماس‌های دفتر ریاست جمهوری و وزارت امور خارجه لبنان اعلام می‌کنند که ایرانی‌ها آزاد شده‌اند. آن‌ها تلاش می‌کنند این اقدام را به بعثی‌های لبنان نسبت دهند زیرا در آن زمان ایران با عراق مشغول جنگ بود و ربایندگان قصد داشتند این عمل را به رابطه حزب بعث لبنان و صدام حسین نسبت دهند. اما رادیو صدای لبنان عرب در بیروت در ششم ژوئیه ۱۹۸۲ و رادیو اسرائیل در هفتم ژوئیه ۱۹۸۲ خبر دادند که فالانژ‌ها چهار دیپلمات سفارت ایران را بازداشت کرده‌اند.
متهمان اصلی این ربایش سمیر جعجع ویلی حبیقه از فرماندهان نیروهای فالانژیست لبنان هستند. سمیر جعجع در اواخر اردیبهشت ۱۳۸۵ مدعی شد که چهار دیپلمات ایرانی ربوده شده در ایست بازرسی «البرباره» به دست عناصری از نیروهای لبنانی کشته شده‌اند. هرچند بررسی برخی اخبار از رسانه‌های مختلف عربی و اسرائیلی این شائبه را تقویت می‌کند.
در سال ۱۹۸۸ دیپلمات‌های ایرانی به نیروهای اسرائیلی تحویل داده شده‌اند. پیر یزیک نماینده سابق نیروهای فالانژیست در اورشلیم در سال ۱۹۸۹ مدعی شد که ایرانی‌های ربوده شده زنده هستند و هم‌اکنون در اسرائیل نگهداری می‌شوند. در این مورد شایعاتی مربوط به فروش ایرانی‌های بازداشت شده از سوی سمیر جعجع به اسرائیلی‌ها وجود دارد.
این شائبه با اصرار جعجع مبنی بر کشته شدن دیپلمات‌های ایرانی تقویت می‌شود. سمیر جعجع مدعی است که ایلی حبیقه فرمانده فالانژ‌های لبنان دستور اعدام ایرانی‌ها را صادر کرده است. در فروردین سال ۱۳۷۹ ایلی حبیقه در دیدار با خانواده گروگان‌های ایرانی این ادعا را رد و عنوان کرد هیچ اطلاعی از کشته شدن گروگان‌ها ندارد و سمیر جعجع در جریان انتقال احتمالی آن‌ها به اسرائیل بوده است.
در تاریخ ۲۵ شهریور ۱۳۸۸ سید رائد موسوی نماینده خانواده چهار دیپلمات ایرانی در کنفرانس خبری گردهمایی آزادگان ایران و جهان اسلام، گفت: «شواهد و اسناد نشان می‌دهد دیپلمات‌های ایرانی زنده هستند.» وی با اشاره به آزادی سمیر قنطار و آزادی اسرای لبنان از زندان‌های اسرائیل گفت: «اسرائیل مجبور شد که قبرهای ۴۰-۳۰ سال پیش را بشکافد تا همه لبنانی‌ها را تحویل دهد.
متاسفانه شاید این مساله در این حد در کشور‌ها جا نیفتاده و نیاز باشد که آزادی دیپلمات‌ها به‌عنوان یک مطالبه ملی و مردمی مطرح شود تا انگیزه دولتمردان برای پیگیری این مساله تقویت شود.» او به سخنان یکی از همراهان شیخ «عبدالکریم عبید» لبنانی اشاره کرد و گفت: «این فرد یکی از اسیران ایرانی را در حیفا دیده و با دیدن عکس پدر مرا شناسایی کرد.» سیدحسن نصرالله دبیرکل حزب‌الله لبنان نیز در مقاطع مختلف با استناد به شواهدی عقیده دارد که چهار دیپلمات ایرانی در اسارت نیروهای اسرائیلی هستند.
وی در اسفند ۱۳۸۷ نیز گفت: «چهار دیپلمات ایرانی زنده و در زندان‌های اسرائیلی به‌سر می‌برند.» در اسفند ۱۳۸۷ منوچهر متکی، وزیر امور خارجه کشورمان پس از سخنان بان‌کی‌مون مبنی‌بر آمادگی سازمان ملل متحد در پیگیری سرنوشت دیپلمات‌های ایرانی از بان‌کی‌مون خواست باتشکیل کمیسیونی ویژه تلاش مضاعفی را برای تحقیق و رسیدگی به وضعیت نهایی این افراد انجام دهد.» به‌نظر می‌رسد که نهادهای غیردولتی برای پیگیری سرنوشت این چهار دیپلمات باید فعالیت بیشتری کنند تا در همکاری مشترک با وزارت امور خارجه نسبت به آزادی این افراد حساسیت بین‌المللی ایجاد شود. پیگیری پرونده دیپلمات‌های ایرانی نیازمند برانگیختن حساسیت‌های بین‌المللی و فشار بر نهادهایی مانند صلیب‌سرخ، کمیسیون حقوق بشر و... است.
پیش از این دولت اسرائیل در پی اصرار مسئولان حزب‌الله لبنان در چارچوب مبادله اسرا، مسئولان اسرائیلی گزارش مفصلی را در مورد چهار دیپلمات ایرانی در اختیار مقامات حزب‌الله قرار داده بودند. دیپلمات‌هایی که ربوده و آزاد شدند در تاریخ ۲۱ دی ۱۳۸۵ در حمله شبانه نیروهای آمریکایی به کنسولگری ایران در اربیل عراق هفت نفر از دیپلمات‌های ایرانی ربوده شدند که دو نفر از آن‌ها دو ماه بعد آزاد شدند. محمود فرهادی، مجید داغری، عباس حاتمیکساوند، مجید قائمی‌حیدری و باقر غبیشاوی دیپلمات‌هایی بودند که به مدت ۲. ۵ سال زندان را تحمل کردند تا اینکه سرانجام در تیرماه ۱۳۸۸ آزاد شدند. آمریکایی‌ها مدعی بودند که کنسولگری ایران در اربیل مجوز ندارد هرچند مقامات عراقی کردستان خودمختار عراق در برابر ادعای آمریکایی‌ها گفتند، این دفتر به درخواست مستقیم دولت خودمختار کردستان راه‌اندازی شده بود.
دیپلمات‌های ایرانی پس از ۹۱۰ روز در اختیار مقامات عراق قرار گرفتند و پس از آن با نوری‌مالکی، نخست‌وزیر عراق دیدار کردند و در اختیار سفارت کشورمان قرار گرفتند. آمریکا در طول بازداشت این دیپلمات‌ها هیچ مدرکی علیه این افراد ارائه نکرد و ایران نیز از طریق مجامع بین‌المللی از اقدام دولت بوش شکایت کرد.
پیش از این نیز سعید ابوطالب، نماینده فعلی مجلس شورای اسلامی و سهیل کرمی دو مستندساز در سال ۱۳۸۲ بازداشت شده و پس از چهار ماه در آبان‌ماه از اسارت سربازان آمریکایی آزاد شدند. از حشمت‌الله عطارزاده همچنان خبری نیست پاکستان، مکانی امن برای دیپلمات‌ها، بازرگانان و شهروندان ایرانی نیست. بسیاری از تروریست‌ها، پاکستان را بهشت امن خود می‌دانند. در تاریخ ۲۱ آبان‌ماه ۱۳۸۸ پلیس شهر پیشاور پاکستان اعلام کرد که افراد مسلح عبدالحسن جعفری، مسئول روابط عمومی کنسولگری ایران در پیشاور را هدف تیراندازی قرار دادند و سپس از محل متواری شدند.
یک‌سال پیش از این حادثه به حشمت‌الله عطارزاده، کار‌شناس اقتصادی این کنسولگری حمله شد و محافظ وی را کشتند و او را ربودند. دو روز پس از ربوده شدن این دیپلمات، مقامات پاکستانی طبق سنت قبلی اعلام کردند که عطارزاده را طالبان ربوده‌اند. مقامات پاکستانی تاکنون به درخواست ایران برای روشن شدن وضعیت عطارزاده پاسخ روشنی نداده‌اند. پاکستان به همراه افغانستان دو کشور ناامن برای شهروندان و دیپلمات‌های ایران بوده‌اند. تلخ‌ترین حادثه در این مورد به شهادت دیپلمات‌های ایرانی به همراه محمود صارمی خبرنگار خبرگزاری ایرنا مربوط بود. در ۲۱ شهریور ۱۳۷۷ خبر شهادت ۹ دیپلمات ایرانی به همراه محمود صارمی به طور رسمی از سوی طالبان اعلام شد. عسگری در زندان اسرائیل، سرنوشت شهرام امیری همچنان مبهم در تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۸۸ گزارشی از برخی اتباع ناپدید شده ایرانی در تهران امروز منتشر شد.
در این گزارش اشاره شده بود علیرضا عسگری معاون سابق علی شمخانی وزیر سابق دفاع با همکاری موساد و سازمان‌های اطلاعاتی آلمان و انگلیس ربوده شده و در نهایت به اسرائیل منتقل شده است. سایت الف نیز در این زمینه گزارش داد: «علیرضا عسگری نظامی سابق ایران که پس از بازنشستگی به تجارت زیتون و روغن زیتون در سوریه مشغول بود در تاریخ ۱۶ آذر ۱۳۸۵ از دمشق وارد هتل جیران استانبول شد و دو روز بعد مفقود شد.» این سایت اصولگرا با اشاره به مدارک معتبر گفت: «علیرضا عسگری به زندان‌های اسرائیل منتقل شده است.» در سال ۱۳۸۷ نیز اخباری مبنی بر شکنجه علیرضا عسگری از سوی سیا و موساد منتشر شده بود.
شهرام امیری نیز در دهم خرداد ۱۳۸۸ همراه با زائران ایرانی تهران را به مقصد جده ترک کرد. او در تاریخ ۱۳ خرداد محل اقامت خود را ترک کرد و تاکنون اطلاعی از وی در دست نیست. منوچهر متکی وزیر امور خارجه کشورمان در تاریخ ۱۵ مهر ۱۳۸۸ اعلام کرد که آمریکا مسئول ناپدید شدن شهرام امیری است و دولت عربستان باید در این مورد پاسخگو باشد. در همان زمان از فردی به نام اردبیلی هم نام برده شد. حسن قشقاوی سخنگوی وقت وزارت امور خارجه گفت: «یک شهروند ایرانی به نام اردبیلی در گرجستان دستگیر و به آمریکا تحویل داده شده است.» سلیمان‌پور دیپلمات آزاد، تاجیک دیپلمات در بند در میان سفرای ایران، پرونده‌های دو سفیر از سروصدای بیشتری برخوردار بوده است.
مهم‌ترین پرونده مربوط به اتهام بی‌اساس و دروغ دادگاه آرژانتین در مورد انفجار مرکز آمیا در بوئنوس آیرس در ۱۸ ژوئیه ۱۹۹۴ (۲۷ تیر ۱۳۷۳) بود. در ۲۷ فوریه ۲۰۰۷ قاضی گالیانو از ۲۰ آرژانتینی که در بمب‌گذاری دخالت داشته‌اند بازجویی می‌کرد. در ژانویه ۲۰۰۳ دادستان علیه هادی سلیمان‌پور حکم صادر کرد و در پنجم مارس همان سال قاضی گالیانو اعلام می‌کند که نیروهای خارجی در انفجار آمیا دست داشته‌اند. درخواست بازداشت سلیمان‌پور از سوی آرژانتین ارائه می‌شود و وی در ماه آگوست ۲۰۰۳ (۳۰ مرداد ۱۳۸۲) به درخواست پلیس بین‌الملل در بریتانیا بازداشت شد.
وی روز ۲۱ شهریور با قید وثیقه آزاد شد و روز ۲۲ آبان ۱۳۸۲ دادگاه انگلیس حکم نهایی را مبنی بر تبرئه هادی سلیمان‌پور را صادر و اعلام کرد که اتهامات قاضی آرژانتینی مبنای درستی ندارد.
اما آبان‌ماه سال ۱۳۸۵ پلیس بریتانیا نصرالله تاجیک سفیر سابق کشورمان را در اردن بازداشت کرد. اتهام این دیپلمات ایرانی از سوی رسانه‌های غربی تلاش و مشارکت در معاملات تجهیزات اتمی و دور زدن تحریم‌های آمریکا اعلام شد. ایالات متحده در آبان ۱۳۸۶ این اتهام را تغییر داد و اعلام کرد که نصرالله تاجیک به اتهام واهی مشارکت در فعالیت‌های تروریستی باید به آمریکا مسترد شود.
مسئولان وزارت امور خارجه ایران نسبت به استرداد این دیپلمات ایرانی هشدار دادند. وکلای تاجیک اعتقاد داشتند که بیماری ریوی و ناتوانی جسمی وی مانع تحویل سفیر سابق ایران در اردن به ایالات متحده می‌شود. در خرداد ۱۳۸۷ اخباری مبنی بر انتقال تاجیک به آمریکا مطرح شد که تایید رسمی نشده است. دادخواست خانواده زندانیان ایرانی موسسه غیردولتی نهاد ره‌پویان دادگس‌تر در حال تهیه شکایتی از طریق مراجع حقوقی و موسسات حقوق بشری برای انعکاس نگرانی شدید و تضییع حقوق زندانیان ایرانی در آمریکاست.
در این دادخواست علاوه بر اسامی نصرالله تاجیک، امیرحسین اردبیلی، علیرضا عسگری و شهرام امیری نام‌های دیگری مانند مجید کاکاوند که در فرانسه زندانی شده و محسن افراسیابی که در مونیخ آلمان زندانی است مشاهده می‌شود. آمریکا خواستار استرداد این افراد شده است.
همچنین در این فهرست به نام‌های بکتاش فتاحی، شهرزاد امیرقلی‌خانی، دکتر علی امیرنظمی و حسن سعید کشاورزی که در زندان‌های آمریکا به سر می‌برند اشاره شده است، همچنین محمود یادگاری زندانی ایرانی در کاناداست که آمریکا خواستار استرداد وی است.
آمریکا با استناد به قوانین داخلی خود در مبارزه با تروریسم از روابط با دیگر کشور‌ها برای گرفتن اتباع ایران استفاده می‌کند. این در حالی است که تنها مرجع قانونی برای بازداشت افراد پلیس بین‌الملل است.