شهيد چمران درباره امام موسي صدر می‌گفت «امام موسي صدر شخصيتي است كه ۱۰ سال از زمان خود جلوتر بود، حوادث و مشكلات را شناسايي میكرد و در پي علاج و پيشگيری برمی آمد».
به گزارش خبرنگار ایثار و شهادت باشگاه خبری فارس «توانا»، در سال ۱۹۳۲ نظام طایفگی در كشور لبنان به وسیله فرانسوی‌ها به اجرا در آمد كه بر اساس سرشماری ساختگی شیعه ۲۰ درصد، اهل سنت ۳۰ درصد و مسیحیان ۵۰ درصد ساختار جمعیتی جامعه را تشكیل می‌دادند؛ بر این اساس، مسیحیان مارونی در اكثریت بودند و پست‌های كلیدی مانند ریاست جمهوری، وزارت دفاع و ریاست بانك مركزی به آنها تعلق می‌گرفت. بعد از جنگ جهانی دوم، لبنان استقلال خود را به دست آورد و مطابق عرف مورد قبول، ریاست جمهوری به مسیحیان، نخست‌وزیری به اهل تسنن و ریاست مجلس به شیعیان سپرده شد البته به دلیل اهمیت سیاسی و جغرافیایی خاص، قدرت‌های بزرگ و كشورهای عربی همواره در طول زمان به لبنان چشم طمع داشتند. با تمام این احوال ورود به ساختار حكومتی چندان سهل و ممكن نبود؛ در زمان ورود امام موسی صدر به لبنان این كشور جولانگاه ۷۰ حزب چپی و راستی بود كه اكثر آنها به قدرت‌های بیگانه وابسته بودند.
* امام موسی صدر به دعوت سید شرف‌الدین راهی لبنان شد سید شرف‌الدین كه یكی از مراجع شیعیان در لبنان بود و سابقه مقاومت ضد فرانسوی را در كارنامه خود داشت، از امام موسی صدر خواست تا به لبنان بیاید و نهادی را برای شیعیان تأسیس كرده و به وضعیت نابسامان آنها رسیدگی كند. امام موسی صدر پس از ورود به لبنان، شهر صور را برای اقامت و ایفای نقش بزرگ خود برگزید؛ او با مطالعه دقیق اوضاع به خوبی دریافت كه ریشه اصلی همه گرفتاری‌ها، فقر فرهنگی و اقتصادی شیعیان لبنان است به همین دلیل امام موسی صدر مدرسه صنعتی جبل عامل را در شهر صور بنیان نهاد؛ هدف او از ایجاد این مركز از میان بردن فقر و جهلی بود كه سال‌ها سایه شومش را بر سر مردم افكنده بود. وی متوجه شد كه شیعیان بر خلاف فالانژها و كمونیست‌ها و گروه‌های دیگر از یك وحدت تشكیلاتی برخوردار نیستند.
* امام موسی صدر به دنبال دفاع از حقوق شیعیان بود به رغم کارشکنی‌ها و مخالفت‌های گوناگون، سرانجام تلاش‌های مخلصانه امام موسی صدر به نتیجه رسید و نمایندگان شیعیان در مجلس شورای لبنان به پیشنهاد امام موسی صدر یك طرح قانونی را تقدیم مجلس كردند كه این طرح در سال ۱۳۴۶ به تصویب مجلس و امضای رییس‌جمهور رسید. بر اساس این طرح قانونی، شیعیان اجازه داشتند كه مجلسی را به نام « مجلس الاسلامی الشیعی الاعلی » برای دفاع از حقوق خود تأسیس كنند. پس از گذراندن مراحل قانونی در تابستان سال ۱۳۴۸ مجلس اعلای شیعی با انتخاب یك هیئت شرعی ۹ نفره از علمای بزرگ شیعه و یك هیئت اجرایی ۱۲ نفره، به طور رسمی و قانونی شروع به‌كار كرد و امام موسی صدر به ریاست مجلس انتخاب شد. امام موسی صدر به مدت چند سال اقامت خود در لبنان، به این نتیجه رسیده بود كه جوانان این كشور زمینه‌های مساعدی برای فداكاری و سلحشوری در راه تحقق آرمان‌های مقدس اسلامی دارند. وی با سازماندهی و تربیت هر چه بیشتر جوانان به اسلام موجب شد، شیعیان در مبارزه اساسی با دشمنان در منطقه از نیروهای كارآمد و با ایمان و جان بركف برخوردار باشند و بر این اساس سازمان حركت المحرومین شكل گرفت. در این زمان شهید مصطفی چمران از طرف امام موسی صدر به مسئولیت سازمان دهی این جنبش منصوب شد. شهید چمران در این باره می گوید «شیعیان فوج فوج وارد نهضت میشدند، احزاب را رها میكردند و به سازمان میپیوستند؛ سازمان مكتبی بود و بر اساس ایدئولوژی اسلامی به وجود آمده و دنباله رو خط امام حسین (ع) بود».
* سازمان حركت المحرومین، طلسم وابستگی به قدرت‌های بزرگ را شكست سازمان حركت المحرومین، نخستین بار طلسم وابستگی به قدرت‌های بزرگ را شكست؛ شعار نه شرقی، نه غربی را سرلوحه عمل خود قرار داد. این سازمان بیشتر تلاش میكرد تا كمبودهای فكری، اعتقادی و اخلاقی جوانان را در حد توان برطرف كرده و آنان را با معارف عمیق اسلامی آشنا كند. در واقع میتوان این بخش از فعالیت سازمان حركت المحرومین توسط امام موسی صدر را دومین مرحله از مراحل سازمان دهی شیعیان لبنان به حساب آورد؛ نخستین مرحله این كار با تأسیس مجلس اعلای شیعیان شروع شده بود؛ مجلس اعلا بیشتر در سطح رهبران و مجامع اسلامی بین‌المللی فعالیت میكرد ولی حركت المحرومین وظیفه سازماندهی توده‌های محروم مردم لبنان را به عهده داشت. بعد از این دو مرحله نوبت به مرحله سوم سازمان دهی شیعیان لبنان رسید كه از اهداف امام موسی صدر پس از حضور در لبنان بود.
*جنبش «امل»، هراس و خشم رژیم شاه را نسبت به امام موسی صدر شدت بخشید در آن زمان هر یك از احزاب و گروه‌های چپی و راستی، ارتش كوچكی داشتند كه برای تحقق اهداف حزب مطبوع خود هر از چند گاهی از آن استفاده میكردند؛ این ارتش‌ها غالباً از انگیزه و آرمان‌های دینی تهی بودند و در برابر تهدیدات نظامی كشورهای بیگانه از كارآیی لازم برخوردار نبودند؛ به این دلیل مرزهای كشور لبنان به آسانی آسیب پذیر بود. علاوه بر آن هر كدام از این گروه‌های نظامی بزرگترین عامل گسترش ناامنی و درگیریهای قومی قبیله‌ای و مذهبی بودند؛ در آن زمان برای از بین بردن چنین حالتی تأسیس یك سازمان نظامی قوی، ضروری به نظر میرسید. امام موسی صدر در دی ۱۳۵۳ در یك سخنرانی پرشور اعلام كرد «دفاع از وطن تنها وظیفه دولت نیست بلكه همه افراد وظیفه دارند از كشور، سرزمین و خانه خود دفاع كنند» از این تاریخ پایه‌های یك سازمان نظامی به نام « افواج مقاومت لبنان» (امل) پیریزی شد. نخستین كسانی كه به ندای دلسوزانه رهبر دوراندیش خویش لبیك گفتند، جوانان پرشور مدرسه صنعتی جبل عامل بودند كه گروهی ۷۰ نفره تشكیل دادند و شروع به آموختن فنون نظامی شدند. فعالیت این سازمان ۷ ماه به صورت مخفیانه ادامه داشت اما پس از این ۷ ماه سرنوشت تغییر كرد. در ۱۴ تیر ۱۳۵۴ در حین آموزش، مین ضد تانك در دست یكی از مربیان منفجر شد و ۲۷ نفر از بهترین اعضا شهید و ۵۰ نفر دیگر زخمی شدند؛ این جریان خود موجب آشكار شدن سازمان «امل» شد. در پی این انفجار امام موسی صدر در كنفرانس مطبوعاتی به طور صریح به موجودیت یك سازمان نظامی به نام «امل» اشاره كرد. جنبش «امل» علاوه بر افراد لبنانی، بسیاری از جوانان كشورهای مسلمان دیگر، از جمله ۲۰۰ ایرانی را برای یادگیری فنون نظامی تحت پوشش قرار داده بود؛ همین موضوع هراس و خشم رژیم شاه را نسبت به امام موسی صدر شدت بخشید. سفیر وقت ایران در لبنان در این باره به دولت لبنان اعتراض كرد و به دنبال این اعتراض، نظام طایفگی لبنان كه به دنبال بهانه‌ای میگشت، به مخالفت علیه امام موسی صدر دست زد و علیه او اقدام كرد ولی مقاومت سرسختانه امام موسی صدر باعث عقب نشینی آنها شد؛ از طرف دیگر چون با توسعه قدرت نظامی شیعیان به وسیله سازمان امل، گروه‌ها و سازمان‌های راستی و چپی موجودیت خود را به روشنی در خطر نابودی میدیدند، هر كدام با دولت لبنان دست همكاری داده و از هر سو با روش‌های گوناگون در پی متزلزل كردن سازمان امل برآمدند.
* سفر امام موسی صدر به لیبی بازگشتی نداشت امام موسی صدر به فعالیت‌های خود ادامه داد تا شكل‌گیری نهضت انقلاب اسلامی در ایران به اوج خود رسید؛ در همین زمان بود كه امام موسی صدر به طور ناگهانی ناپدید شد. امام موسی صدر در ۵ شهریور سال ۱۳۵۷ و در آخرین مرحله از سفر دوره‌ای خود به كشورهای عربی بنا به دعوت رسمی معمر قذافی وارد لیبی شده و در روز ۹ شهریور ربوده شد. دستگاه‌های قضایی دولت‌های لبنان و ایتالیا و همچنین تحقیقات انجام شده از سوی واتیكان، ادعای رژیم لیبی مبنی بر خروج امام موسی صدر از آن كشور و ورود وی به رم را رسماً تكذیب كردند. مجموعه اطلاعات آشكار و پنهانی به دست آمده، گواه آن است كه امام موسی صدر هرگز خاك لیبی را ترك نكرده است.
منابع: كتاب لبنان نوشته شهید چمران و كتاب لبنان به روایت امام موسی صدر و دكتر چمران نوشته علی حجتی كرمانی