اجلاس دو سالانه اتحادیه‌ آفریقا، در روزهاى دهم تا دوازدهم تیرماه در لیبى برگزار می‌شود. قرار است محمود احمدی‌نژاد برای حضور و سخنرانى در این اجلاس به لیبی سفر کند، تهران در تلاش است با حضور در این اجلاس فرصت ادامه تعامل و روابط اقتصادی، سیاسی و دیپلماتیک با کشورهای مختلف قاره سیاه را غنیمت شمارد.

این در حالى است که پیش‌تر منوچهر متکى، وزیر امور خارجه ایران در مراسم گرامیداشت روز ملى آفریقا در تهران با اشاره به پذیرفته‌شدن ایران به عنوان شریک استراتژیک آفریقا، از دور تازه‌ تلاش‌هاى تهران براى افزایش مناسبات سیاسى و اقتصادى با آفریقا خبر داده بود.

اتحادیه آفریقا در واقع نهاد جایگزین سازمان وحدت آفریقا است که با هدف بالابردن صلح، اتحاد و همکاری بین کشورهای آفریقاییبنیان گذاشته شد و در حال حاضر ۵۳ کشور قاره آفریقا -بجز مراکش- عضو آن هستند. مقر اصلی این سازمان در آدیس آبابا پایتخت که در اتیوپیقرار دارد.

این اتحادیه به عنوان فراگیر‌ترین سازمان کشورهای آفریقایی در پی تحقق اهداف گسترده سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی برای حفظ صلح و ثبات در این قاره و نیز افزایش نقش آفریقا در نظام بین‌الملل است. حضور ایران در این اجلاس، شاید به عنوان شریک استراتژیک آفریقا، بیانگر این است که این اتحادیه قصد دارد از تمام فرصت‌ها براى جلب سرمایه‌هاى خارجى در جهت توسعه و پیشرفت قاره سیاه استفاده کند و بدین ترتیب با جلب حمایت کشورهایى مانند ایران سعى دارد تا سرما‌یه‌هاى این کشور را در مسیرى مشخص به کار گیرد. البته صرف نظر از اینکه توسعه نفوذ ایران در قاره آفریقا تا چه حد موفق خواهد بود، نباید از این نکنه غافل شد که حضور در بازارهاى اقتصادى آفریقا مى‌تواند بستر خوبى براى رشد اقتصادى ایران فراهم نماید، بدین ترتیب که صادرات محصولات ایرانى به آفریقا و حتى ارائه خدمات در غیاب حضور کشورهاى قدرتمند غربى جاى پاى ایران را در کشورهاى قاره سیاه بیش از پیش محکم نماید.

آن طور که وزیر امور خارجه ایران مى‌گوید، نگاه سیاست خارجی ایران به آفریقا از منظر همکاری‌های جنوب - جنوب در راستای تامین منافع دو جانبه و دوری جستن از هرگونه منفعت‌طلبی یکجانبه، زمینه مناسبی را برای گسترش بیش از پیش روابط جمهوری اسلامی ایرن و کشورهای آفریقایی فراهم کرده است. به عقیده وى، بر خلاف تصوری که امروزه در جهان در رابطه با آفریقا وجود دارد، باید این واقعیت را پذیرفت که این قاره دارای ظرفیت‌ها و فرصت‌های خوبی برای توسعه است. آفریقا فقیر نیست بلکه مظلوم واقع شده است. اجلاس دو سالانه اتحادیه آفریقا با شعار سرمایه‌گذارى در کشاورزى براى تحقق توسعه اقتصادى و امنیت غذایى «در شهر» سرت «لیبى برگزار مى‌شود.

انتظار مى‌رود درگیرى‌ها، بحران‌ها و جنگ‌هاى داخلى در دارفور سومالى، اختلافات در سودان و چاد و جمهورى دموکراتیک کنگو نیز در دستور کار این نشست قرار گیرد. گسترش روابط ایران و لیبی در فضای پر ابهام۳۰ سالهنکته قابل توجه در خصوص این اجلاس این است که لیبى میزبانى کشورهاى آفریقایى را بر عهده گرفته و حضور رییس جمهور ایران در این اجلاس از آن جهت اهمیت مى‌یابد که ایران و لیبى اختلاف عمیقى در خصوص ربوده شدن امام موسى صدر دارند، موضوعى که هیچ‌گاه به طور جدى از سوى دولتمردان ایرانى پیگیرى نشده و غیر از چند مورد معدود، مذاکراتى در این خصوص صورت نگرفته است.

به عقیده برخى تحلیل‌گران سیاسى، لیبى در پى آن است تا با طرح گسترش روابط با ایران، این کشور را از پیگیرى مساله امام موسى صدر منصرف کند، اما مقامات ایرانى بار‌ها اعلام کرده‌اند که توسعه روابط با لیبى مانع از پیگیرى سرنوشت امام موسى صدر نخواهد شد. هر چند که تاکنون در خلال مذاکرات مشترک دو کشور هیچ بحثى درباره این موضوع مورد اختلاف به میان نیامده است.

در این بین خانواده صدر نیز معتقدند تا روشن نشدن سرنوشت رهبر ایرانى شیعیان لبنان روابط ایران و لیبى نباید گسترش یابد. این موضوعى بود که در سال ۸۶ و در پى سفر پرویز داوودى به لیبى عنوان شد. اما مواضع معمر قذافى رهبر لیبى درباره ایران نیز نکته قابل تامل پیش از توسعه روابط تهران و طرابلس است این مواضع تاکنون واکنش حساسیت برانگیزی را است از سوی مقامات ایرانى بدنبال نداشته است.

قذافی در سفرى که به تونس داشت، درباره برنامه هسته‌اى ایران مدعی شده بود که ایران برنامه‌های هسته‌اى‌اش را بزرگنمایی می‌کند. او گفت که:» ایران نمی‌تواند در برابر حمله غربی‌ها ایستادگی کند و از پای در خواهد آمد و سرنوشتش همانند سرنوشت عراق در زمان حکومت صدام حسین خواهد شد. «قذافی پیش از این نیز ایران را مورد نکوهش قرار داده بود. وی از این‌که ایران عضو هیچ اتحادیه موثری نیست و متحد قابل اطمینانی ندارد، به شدت گله‌مند است.

وی حتی در دوران ریاست جمهوری سیدمحمد خاتمی نیز ایران را به دلیل پیگیری برنامه‌های هسته‌ای‌اش مورد نکوهش قرار داده بود. با وجود این، مقامات ایران همچنان بر گسترش روابط با لیبى تاکید دارند به طورى که محمود احمدى‌نژاد پس از دریافت استوارنامه سفیر جدید لیبى، با بیان اینکه امروز اراده دو کشور بر این است که روابط برادرانه را تا حداکثر ممکن توسعه دهند، اظهار داشت:» بدون تردید تقویت روابط دوجانبه و منطقه‌اى به نفع دو ملت، دنیاى اسلام و کل منطقه خواهد بود.

همکارى و مناسبات برادرانه ما همواره به نفع دو ملت و منطقه بوده است. «شاید بتوان وجه مشترک ایران و لیبى را در برنامه‌هاى هسته‌اى دو کشور جست‌وجو کرد با این تفاوت که لیبى در سال ۲۰۰۳ بخاطر فشارهاى وارده از سوى امریکا ناچارا از ساخت سلاح هسته‌اى و شیمیایى امتناع کرد اما ایران که از ابتدا نیز اعلام کرده بود ساخت سلاحه‌اى هسته‌اى را در دستور کار ندارد باز هم با فشارهاى امریکا و اروپا روبروست و از ادامه برنامه‌هاى هسته‌اى‌اش صرف نظر نکرده است. تسلیم لیبی در برابر غرب، سرانجام باعث شد تا غربی‌ها رابطه تازه‌ای با طرابلس تعریف کنند و به سمت بهبودی روابط با آن گام بردارند.

نیکولا سارکوزی رئیس جمهوری فرانسه و سیلویو برلوسکونی نخست وزیر ایتالیا پس از گشایش دروازه‌های رابطه لیبی با غرب به طرابلس سفر کردند و معاهده تجاری چند میلیارد دلاری با آن امضا کردند. فرانسه و بریتانیا حتی متعهد شدند برای لیبی رآکتور هسته‌ای آب سبک بسازند تا این کشور بتوانند از انرژی صلح آمیز هسته‌ای بهره‌مند شود. قذافی نیز یک تور بزرگ اروپایی برای سفر به اروپا انجام داد که ماحصل آن امضای ۱۵ میلیارد دلار توافقنامه تجاری بود.

به عقیده برخى ناظران سیاسى، سفر احمدى‌نژاد به لیبى و آنچه که در دیدار با معمر قذافى مطرح خواهد کرد، مى‌تواند فرصت مناسبى براى ایران ایجاد کند تا ضمن پیگیرى سرنوشت امام موسى صدر، زمینه حضور اقتصادى ایران را در این کشور فراهم کند. به هر حال ایران تصمیم گرفته است تا با گسترش روابط با کشورهاى عضو اتحادیه آفریقا، جاى پاى محکمى براى خود در قاره سیاه ایجاد کند و این نوع نگاه ایران به آفریقا در راستای تعامل کشورهای جنوب- جنوب قابل درک و تفسیر خواهد بود.