دوران کودکی

امام موسی صدر، سال ۱۳۰۷ه. ش در بیت روحانیت و مرجعیت در محله عشقعلی شهر قم در یک منزل اجاره‌ای چشم به جهان گشود. پدرش مرحوم حضرت آیت الله العظمی سید صدرالدین صدر یکی ازمراجع معظم تقلید وقت بود. خاندان شریف صدر ازتبار پاک پیشوای هفتم شیعیان، امام موسی کاظم (ع) و از سلسله سادات علوی به شمار می‌آیند. این نسل نور، از قرون متمادی در ۲ سلسله صدر و شرف الدین امتداد یافت و از میان آن‌ها شخصیت‌های بزرگ علمی، سیاسی، اجتماعی پا به عرصه وجود گذاشتند که هر یک درایران، عراق و لبنان طلایه دار علم و دانش و جهاد و هدایت شدند. ۱ مادرش بی‌بی صفیه نیز از سلاله پاک پیامبر است، چرا که او دختر عالم مجاهد مرحوم آیت الله العظمی حاج آقا حسین قمی است که تبارشان با ۲۸ واسطه به امام حسن مجتبی (ع) گره می‌خورد.

امام موسی صدر دوره ابتدایی و متوسطه را در دبستان حیات سپری نمود.

تحصیلات حوزوی و دانشگاهی

آیت الله سید موسی صدر پس از اتمام سیکل اول و بخش مقدمات علوم حوزوی، درخرداد سال ۱۳۲۲ رسماً به حوزه علمیه قم پیوست و طی مدتی کوتاه، ضمن بهره گیری از محضر حضرات آیات سید محمد باقر سلطانی طباطبایی، شیخ عبدالجواد جبل عاملی، امام خمینی و سید محمد محقق داماد، دروس دوره سطح را به پایان رسانید. وی از ابتدای بهار سال ۱۳۲۶ وارد مرحله درس خارج گردید و تا اواخر پاییز سال ۱۳۳۸، یعنی قریب ۱۳ سال تمام، از مدرسین بزرگ حوزه‌های علمیه قم و نجف کسب فیض نمود. اساتید اصلی دروس خارج ایشان در قم، حضرات آیات سید حسین طباطبایی بروجردی، محقق داماد، صدر و سید محمد حجت و در نجف، حضرات آیات سید محسن حکیم، سید ابوالقاسم خویی، شیخ حسین حلی و شیخ مرتضی آل یاسین بودند. امام موسی صدر دروس فلسفی را نزد حضرات آیات سید رضا صدر و علامه سید محمد حسین طباطبایی در قم و نزد آیت الله شیخ صدرا بادکوبه‌ای در نجف فرا گرفت. دوستان اصلی هم بحث امام موسی صدر را در قم، حضرات آیات سید موسی شبیری زنجانی، سید مهدی روحانی، شهید دکتر بهشتی، سید عبدالکریم موسوی اردبیلی و شیخ ناصر مکارم شیرازی و در نجف آیت الله شهید سیدمحمد باقر صدر تشکیل می‌دادند. اما موسی صدر در طول زندگی حوزوی خود شاگردان برجسته‌ای را تربیت کرده است. معروف‌ترین آنان در ایران آیت الله شیخ یوسف صانعی از مراجع معظم امروز و در لبنان شهید سید عباس موسوی دبیر کل سابق حزب الله هستند.

اما موسی صدر درکنار تحصیلات حوزوی، دروس دبیرستان خود را به اتمام رساند، در سال ۱۳۲۹ به عنوان اولین دانشجوی روحانی در رشته «حقوق دراقتصاد» به دانشگاه تهران وارد و در سال ۱۳۳۲ از آن فارغ التحصیل گردید. امام موسی صدر قبل از عزیمت به نجف اشرف، از سوی علامه طباطبایی مسئولیت نظارت بر نشریه «انجمن تعلیمات دینی» را بر عهده گرفت. وی همزمان با تحصیل درحوزه علمیه نجف، به عضویت هیات امناء جمعیت «منتدی النشر» در آمد و پس از بازگشت به قم ضمن اداره یکی از مدارس ملی این شهر، مسئولیت سردبیری مجله تازه تاسیس «مکتب اسلام» را عهده دار گردید. از مهم‌ترین اقدامات امام موسی صدر در آخرین سال اقامت در شهر قم، تدوین طرحی گسترده جهت اصلاح نظام آموزشی حوزه علمیه بود که با همفکری حضرات آیات دکتر بهشتی، مکارم شیرازی و برخی دیگر از بزرگان امروز صورت پذیرفت.

هجرت به لبنان: اهداف و فعالیت‌ها

امام موسی صدر در اواخر سال ۱۳۳۸ و به دنبال توصیه‌های حضرات آیات بروجردی، حکیم و شیخ مرتضی آل یاسین، وصیت مرحوم آیت الله سید عبدالحسین شرف الدین رهبر متوفی شیعیان لبنان را لبیک گفته و به عنوان جانشین آن مرحوم، سرزمین مادری خود ایران را به سوی لبنان ترک نمود. اصلاح شئون اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شیعیان آن روز لبنان از یکسو و استفاده از ظرفیت‌های منحصر به فرد لبنان جهت نمایاندن چهره عاقل، عادل، انساندوست و سازگار با زمان مکتب اهل بیت به جهان از سوی دیگر، اهداف اصلی این هجرت را تشکیل می‌داد.

این در حالی بود که مردم لبنان به رغم داشتن تاریخ و فرهنگ غنی اسلامی در اثر نفوذ استعمار فرانسه از هویت اصیل اسلامی خویش، بیگانه وبه یک ملت حقیر و ضعیف تبدیل شده بودند، به طوری که جوانان لبنانی، مسلمان بودن خود را کتمان می‌کردند و برای جبران این خلاء، مرده‌های خود را در قبرستان‌های مسیحیان دفن می‌نمودند و به گروههای چپ و راست گرایش شدید داشتند.

با یک دهه تلاش شبانه روزی و طاقت فرسای امام موسی صدر در لبنان، تحول عظیمی از نظر فرهنگی، دینی و سیاسی دراین کشور پدید آمد. مسلمانان و شیعیان به هویت اسلامی و شیعی خود روی آوردند، مسلمان بودن و شیعه شدن، مایه عزت و افتخار شد. علاوه بر مسلمانان شیعه و سنی، مسیحیان نیز شیفته و شیدای امام موسی شدند چنان که جوانان مسیحی، هنگام ازدواج به حضورش می‌شتافتند و از وی درخواست می‌کردند تا عقد ازدواج آن‌ها را، او جاری سازد و به این نیز افتخار می‌کردند. او علاوه بر اینکه در جبهه لبنان و فلسطین، شیعه، سنی و مسیحی را بر ضد دشمن مشترک، اسرائیل غاصب، متحد و بسیج کرد، می‌رفت تا در سطح جهانی، کشورهای اسلامی، عربی را نیز به این مرحله از رشد، شکوفایی وبالندگی برساند که دراین مقطع، دشمنان اسلام احساس خطر جدی کردند و در یک توطئه مشترک و حساب شده با همکاری برخی ایادی خود در منطقه، وجود پر برکت او را از امت اسلامی گرفتند. بدین ترتیب امام موسی صدر در نهم شهریور ۱۳۵۷ در کشور لیبی در حالی که می‌ه‌مان قذافی بود، به طور غیر منتظره ناپدید شد.

ربوده شدن

امام موسی صدر در ۳ شهریور سال ۱۳۵۷ و درآخرین مرحله از سفر دوره‌ای خود به برخی کشورهای عربی، بنابر دعوت رسمی معمر قذافی به کشور لیبی وارد و در روز ۹ شهریور در آنجا ربوده گردید. رژیم لیبی در ۲۷ شهریور ۱۳۵۷ و به دنبال التهاب فوق العاده مردم لبنان، حوزه‌های علمیه و مطبوعات منطقه با انتشار بیانه‌ای رسماً اعلان نمود که امام موسی صدر و دو همراه ایشان با پرواز شماره ۸۸۱ مورخ ۹ شهریور هواپیمایی آلیتالیا، طرابلس را به سوی رم ترک کرده‌اند.

مسئولیت رژیم لیبی

کمیته تحقیق دولت لبنان پس از یک ماه تحقیق و بررسی اسناد و مدارک ذیربط درکشورهای لیبی و ایتالیا، در مهر ۱۳۵۷ به دولت متبوع خود گزارش نمود که امام صدر و دو همراه وی نه تنها به رم نرسیده‌اند بلکه در تاریخ مقرر و با پرواز نام برده شده در بیانیه رژیم نیز خاک طرابلس را ترک نکرده‌اند. قاضی تحقیق دادستانی شهر رم در خرداد ۱۳۵۸ با صدور حکمی اعلام کرد که امام موسی صدر و دو همراه وی نه تنها از هیچ طریقی وارد خاک ایتالیا نشده‌اند، بلکه با پرواز شماره ۸۸۱ مورخ ۹ شهریور ۱۳۵۷ شرکت آلیتالیا نیز خاک لیبی را ترک نکرده‌اند.

تاسیس حرکت المحرومین

در شمالیترین نقطه کشور لبنان، جایی که دره بقاع به کشور سوریه می‌رسد، روستای جنتا واقع شده در این روستا بود که حرکت المحرومین و جنبش امل با فرماندهی شهید دکتر چمران و زعامت امام موسی صدر پاگرفت، در سال ۱۹۴۷ میلادی ۵ سال قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران دکتر مصطفی چمران و امام موسی صدر به این جمع بندی رسیدن که از این پس برای حفاظت شیعیانی لبنانی در برابر تهدیدات روز افزون دشمنان داخلی و خارجی نیاز به تشکیل بازوئی نظامی است تا از جنبش نوپای حرکت المحرومین دفاع کند.

در روستای جنتا آموزش‌های نظامی و اولین دوره‌های نظامی حرکت المحرومین ایجاد گردید، و پس از ربوده شدن امام موسی صدر و فقد شهید دکتر چمران باز هم آموزش نظامی توسط سپاه پاسداران برقرار بود و آموزش‌های لازم به نیروهای مقاومت اسلامی داده می‌شود.

وصیت شهید چمران به امام موسی صدر

وصیت می‌کنم به کسی که او را بیش از حد دوست دارم. به معبود من به معشوق من، به امام موسی صدر، کس که او را مظهر علی می‌دانم، کسی او را وارث حسین می‌خوانم کسی رمز طایفه شیعه و افتخار آن و نماینده ۱۴۰۰ سال درد و غم و حرمان و مبارزه و سر سختی و حق طلبی و بالاخره شهادت است، این جملات مطلع وصیت نامه عشقانه‌ای است از دکتر مصطفی چمران به امام موسی صدر که از لابلای اوراق شخصی‌اش به جا مانده در جنوب لبنان یافت شده است.