نشست «جنبش محرومان و مطالبه عدالت اجتماعی» از سلسله نشست‌های همایش «بررسی و بازخوانی آراء و اندیشه‌های امام موسی صدر» برگزار شد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، نشست «جنبش محرومان و مطالبه عدالت اجتماعی» از سلسله نشست‌های همایش «بررسی و بازخوانی آراء و اندیشه‌های امام موسی صدر» روز دوشنبه، ۱۵ بهمن‌ماه با حضور محمدعلی مهتدی، محمدمهدی امیرکمالی و صلاح فحص در پژوهشگاه مجتمع امین جامعه المصطفی العالمیه برگزار شد.
گزارش این نشست را به نقل از سایت کانون اندیشه جوان در ادامه می خوانید:
جنبش محرومان، صدای طبقات محروم در همه طوایف بود
در آغاز نشست محمدعلی مهتدی به توضیح درباره علل شکل‌گیری «جنبش محرومان» در لبنان پرداخت و اظهار کرد: جامعه لبنان یک جامعه متکثر فرقه‌گرا است و حدود هفده فرقه مذهبی در این کشور وجود دارد. دولت لبنان نتیجه ائتلاف بین این فرقه‌های مذهبی است. وقتی ما از محرومیت صحبت می‌کنیم متوجه جامعه شیعیان در لبنان می‌شویم. البته محرومیت از دید امام موسی صدر مختص جامعه شیعیان نبود.
وی افزود: در آن زمان در همه فرقه‌های مذهبی لبنان اشخاصی وجود داشتند که دارای نفوذ بودند. ما از این افراد به عنوان فئودالیسم سیاسی یاد می‌کردیم. این خانواده‌ها تمام امتیازات را در اختیار گرفته بودند و عرصه سیاسی نتیجه تفاهمات این اشخاص بود. سایر مردم توده‌های محروم بودند. امام موسی صدر با ایجاد «حرکت محرومین» کوشید صدای طبقات محروم در همه طوایف باشد.
وی ادامه داد: اکثریت جامعه لبنان محروم بودند اما محرومیت در میان شیعیان بیشتر بود؛ چون در طول تاریخ طایفه شیعه مظلوم بوده است. یک بار با شهید چمران در جنوب لبنان حرکت می‌کردیم. از کنار روستایی رد شدیم. دیدیم یک بچه در کنار روستا به شدت گریه می‌کند. شهید چمران پیاده شد و بچه را بغل کرد و شروع کرد به گریه کردن. من از ایشان پرسیدم برای چه گریه می‌کنید؟ ایشان گفت: به خاطر گریه این بچه. این بچه گریه می‌کند چون هزار و چهارصد سال به او ظلم شده است. باید یک نگاهی به تاریخ تشیع در لبنان انداخت تا این مسئله آشکار شود.
مهتدی تأکید کرد: تشیع در لبنان از زمان تبعید ابوذر غفاری به این منطقه شکل گرفت. الان در نزدیکی مرز فلسطین مسجدی به نام ابوذر غفاری دایر است. شیعیان لبنان همواره مورد ظلم و ستم بودند، خصوصا در دوره بنی امیه و بنی عباس مورد ظلم حاکمان قرار داشتند. در طول دوره عثمانی جبل عامل مرکز فقه تشیع بود و شهید اول و شهید ثانی در این منطقه می‌زیستند. مهاجرت علمای لبنان به عراق و یمن نتیجه ظلم حکام عثمانی بر آنها بود. بعد از سقوط عثمانی، شیعه بدون حامی بود و هیچ حامی نداشت. با این توصیف، امام موسی صدر با جریانی که ایجاد کرد دو هدف را دنبال می‌کرد: نخست، گرفتن حقوق جامعه تشیع و رساندن جامعه تشیع به سطح بقیه جوامع؛ دوم، متحد کردن محرومین در همه طوایف علیه مراکز قدرت.
امام صدر عدالت را از مفهومی انتزاعی به مفهومی اجرایی تبدیل کرد
در ادامه نشست، محمد مهدی امیرکمالی به ایراد سخن پرداخت و گفت: من شخصا توفیق زیارت امام موسی صدر را نداشتم اما با آثار فروانی که ایشان خلق کرد، یعنی قبلا نبود و ایشان به وجود آورد و به واسطه آن شالوده یک تمدن شیعی را بنا نمود آشنا هستم. آن زمان شیعیان لبنان گمشده جغرافیایی بودند و هویت شیعه را هم از آنها دریغ می‌کردند و با توهین از این شیعیان نام برده می‌شد. اساسا حرکت و جنبش محرومین به خاطر همین بود که این ماهیت جدید دوباره تعریف شود و شیعه دوباره مطرح شد. وقتی امام موسی صدر وارد لبنان شد، لبنان آن روز با لبنان امروز خیلی تفاوت داشت و اساسا کانون صدور بحران به کشورهای مختلف بود. امام موسی صدر برای سازماندهی بقایای ظرفیت‌هایی که در آن امت باقی مانده بود در لبنان ظهور کرد.
امام موسی صدر با جریانی که ایجاد کرد دو هدف را دنبال می‌کرد: نخست، گرفتن حقوق جامعه تشیع و رساندن جامعه تشیع به سطح بقیه جوامع؛ دوم، متحد کردن محرومین در همه طوایف علیه مراکز قدرت.
وی افزود: مسئله عدالت مسئله جدیدی در میان جوامع نیست اما این عدالت چه زمانی از سطح ذهنیت و تصور به موضوع کمّی و کیفی بدل می‌شود؟ امام موسی صدر یکی از زبده‌ترین مدیران جهان اسلام معاصر بود که در آن زمان مدیریت و عدالت را از مفاهیم انتزاعی به مفاهیم اجرایی بدل ساخت. دلیل این امر مختصات ویژه امام موسی صدر بود. ایشان اولین مجتهد جوانی بود که به دانشگاه رفت و در رشته اقتصاد سیاسی به تحصیل پرداخت. در آن زمان در حوزه علمیه تمایلی برای تحصیل در چنین رشته‌های عملیاتی و کاربردی وجود نداشت. امام موسی صدر به دانشگاه رفت و یافته‌ها و تجارب جدید در حوزه اقتصاد سیاسی را فراگرفت. در نتیجه امام موسی صدر برای تحقق قسط و عدالت در لبنان برنامه‌ریزی کرد. از نظر اعتقادات شیعه، در دوران دوره غیبت تکلیف شیعیان، اقامه عدالت است. امام موسی صدر به عنوان رجل فقیه کوشید قسط را در حوزه اجرایی برای جامعه چندصدایی و چندمذهبی لبنان فراهم کند.
هیچ امتیازی به جامعه شیعیان لبنان داده نمی شد
صلاح فحص، در ادامه نشست به محرومیت جامعه شیعیان اشاره کرد و گفت: خیلی از شیعیان لبنان در آن زمان به سمت سایر کشورها مهاجرت کردند تا بتوانند خوب زندگی کنند. شیعیانی که در لبنان باقی ماندند حداکثر کاری که انجام می‌دادند حمّالی در بنادر بود و نمی‌توانستند در مراجع تصمیم‌گیری کشور حاضر بشوند. محرومیت به حدی بود که ما اگر می‌خواستیم به مدرسه برویم باید به شهر دیگری می‌رفتیم. در حوزه سلامت فقط چند بیمارستان در جنوب لبنان وجود داشت.
مهتدی با اشاره به فرآیند تأسیس جنبش محرومان تصریح کرد: آقای صلاح به محرومیت مناطق جنوبی لبنان اشاره کردند که نه بیمارستان داشتند و نه مدرسه. این یک واقعیت بود که فرقه تشیع در لبنان هیچ حامی خارجی نداشت، بنابراین امتیازی به جامعه شیعیان اختصاص داده نمی‌شد. در آن زمان قدرت سیاسی، اقتصادی و نظامی در دست مارونی‌ها بود و طبیعتا مارونی‌ها تصمیم می‌گرفتند چه کسی رئیس مجلس شود. با این وجود وضع اهل سنت از شیعیان بهتر بود؛ چون برخی کشورهای عربی از جامعه تسنن حمایت می‌کردند. علت اینکه با پیروزی انقلاب اسلامی ایران شیعیان لبنان به آن اندازه از هیجان رسیدند این بود که شیعه برای اولین‌بار قدرت پیدا کرده بود. به این ترتیب یک بخشی از فعالیت امام موسی صدر این بود همان مقدار از بودجه که صرف مناطق مسیحی و سنی‌نشین می‌شود، همان مقدار هم صرف مناطق شیعی بشود. ایشان می‌خواست یک تعادلی ایجاد شود و امتیازات و بودجه به طور مساوی تقسیم شود. این بخشی از مطالبات امام موسی صدر بود.
وی یادآور شد: در واقع اصل مبارزه امام موسی صدر با محتکران و طبقه‌ای بود که امتیازات را در انحصار خودشان گرفته بودند. ایشان می‌خواست این امتیازات از این طبقه گرفته شود و به مردم داده شود. این کار، کار ساده‌ای نبود؛ چون طبقه دارای امتیاز منافعشان مشترک است و با هم تفاهم دارند. یک نکته مهم این است که منافع مشترک این طبقه به منافع مشترک چنین طبقاتی در خارج از لبنان پیوند خورده است؛ یعنی فئودالیسم سیاسی در سایر کشورها هم هست و این افراد با هم در ارتباط هستند. وقتی شما با طبقه دارای امتیاز در لبنان مقابله کنید، در واقع با طبقه دارای امتیاز در کل منطقه مقابله می‌کنید و این کار، کار بسیار مشکلی است.
پژوهشگر مطالعات خاورمیانه خاطر نشان کرد: در لبنان مردم عادی و روشنفکران حرکت امام موسی صدر علیه صاحبان امتیاز را درک کرده بودند. این حرکت، دولت و مراکز قدرت را ترساند و با هم متحد کرد تا تلاش کنند این حرکت به نتیجه نرسد و عدالت اجتماعی در لبنان محقق نشود. این افراد تلاش کردند از راه‌های مختلف با جنبش محرومان مبارزه بکنند. شخصیت‌های مختلفی برای میانجی‌گری خدمت امام موسی صدر می‌رسیدند و راه حل‌هایی ارائه می‌دادند اما ایشان نمی‌پذیرفت.
مدارا و مذاکره با همه گروه های فکری و سیاسی روش امام صدر بود
امیرکمالی در ادامه بحث به توضیح درباره آثار فعالیت‌های امام موسی صدر پرداخت و عنوان کرد: بدون تردید روش امام موسی صدر مدارا و به رسمیت شناختن تمام مجموعه‌های فکری، مذهبی و سیاسی آن موقع بود؛ یعنی حق موجودیت برایشان قائل بود و بر همین اساس مذاکره را اصل می‌دانست. امام موسی صدر معتقد بود اگر ما در ده مورد با هم اختلاف دارند و نه تنها یک نقطه مشترک داریم بر آن نقطه مشترک تمرکز کنیم. ایشان با تأکید بر یکسری اصول ارزشی و انسانی مانند کرامت انسان وارد عرصه شد، در نتیجه مخاطبان مختلفی از تمام طبقات جامعه را جذب کردند. ایشان رهبر باتجربه‌ای بودند که در کلیسا با فقه مسیحی سخن می‌گفتند و مرجع حل مشکلات مسیحیان به شمار می‌آمدند. شما نمی‌دانید امام موسی صدر چه انقلاب فرهنگی و فکری در لبنان ایجاد کرد. در اثر اقدامات ایشان جامعه تشیع به معنای ملت برای نخستین‌بار در لبنان ظهور کرد. امام موسی صدر در کنار پرداختن به محرومیت اقتصادی و معیشتی، به محرومیت هویتی و تاریخی شیعه نیز پرداخت.
صلاح فحص نیز درپایان گفت: هرچه درباره امام موسی صدر حرف بزنیم نمی‌توانیم حق مطلب را ادا کنیم. یکی از مطالبات امام موسی صدر عدالت بود. برای اینکه عدالت ایجاد شود باید یک قدرتی وجود داشته باشد تا عدالت محقق شود. امام موسی صدر جنبش امل را ایجاد کرد که هدف آن ایجاد عدالت در لبنان بود. در اثر فعالیت جنبش امل شیعه مارونی سیاسی از بین رفت و الان پسر یک شهید می‌تواند به عنوان وزیر و نماینده انتخاب شود، در حالی که قبلا اینگونه نبود و مارونی‌ها تعیین می‌کردند چه کسی در عرصه سیاسی مسئولیت بگیرد.