به گزارش پایگاه اطلاع رسانی مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، سخنرانان این نشست که یکشنبه 29 مهر 1397 به همت کانون اندیشه جوان و با همکاری‌ موسسه امام موسی صدر و بسیج دانشجویی دانشکده مدیریت دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد، دکتر شریف لک‌زایی و مجتبی احمدی بودند.

نشست «بررسی شیوه نهادسازی و مدیریت تشکیلاتی امام موسی صدر»، نخستین نشست از سلسله نشست‌های دهمین همایش «آنان که می‌اندیشند» است. این همایش در قالب برنامه‌های مختلف به همت کانون اندیشه جوان تا پایان امسال  برگزار می‌شود. خلاصه سخنرانی‌های این نشست را در ادامه می‌خوانید.

دکتر شریف لک‌زایی، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در این نشست گفت: دوستی از دانشجویان از من سوال کرد که در جمع‌های دانشجویی امروز، بحث تشکل، جذب، تثبیت، اهداف، رشدشان و... بر چه اساسی باید استوار باشند؟ از نظر امام موسی صدر این تشکل‌ها چه نظم و انسجامی می‌توانند داشته باشند تا در مسیر موفقیت گام برداند؟ و همچنین در تشکل‌های دانشجویی چه الهامی می‌توان از امام موسی صدر گرفت؟

وی افزود: یکی از مهم‌ترین مباحثی که امام موسی صدر در بحث تشکیلات مطرح می‌کند، مسئله هویت و هویت‌یابی است. حضور در هر جمعی از جمله تشکیلات دانشجویی نیازمند این است که هویتی کسب کنیم و با آن تابلو شناخته شویم؛ بنابراین با حضور در یک جمع و تشکل، در راستای اهداف مشخص‌شده‌ای حرکت می‌کنیم و این حرکت به ما هویت می‌دهد. 

لک‌زایی ادامه داد: نکته دیگر این است که با حرکت در درون یک تشکل و انجام اعمال ضروری آن به خودسازی هم دست پیدا می‌کنیم و امام موسی صدر تأکید زیادی بر این مسئله دارد. امام صدر ایمان را نیز به تشکل‌ها ربط می‌دهد و می‌‌گوید که ایمان به خدا از خدمت به مردم جدا نیست و وظیفه یک تشکل خدمت به مردم است. بنابراین قیام برای خدا خدمت به مردم است و فرد باید به جماعت تبدیل شود. باید از فرد عبور کنیم. اگر قرار است در تشکلی که عضو آن می‌شویم، همچنان همان فرد باقی بمانیم دیگر تشکل معنایی ندارد؛ بنابراین تشکل فرد را به جماعت تبدیل می‌کند. من در کتاب «درآمدی بر اندیشه سیاسی امام موسی صدر» توضیح داده‌ام که آنچه او پیگیری کرده و در واقع می‌خواهد کار ناتمام سیدجمال‌الدین اسدآبادی را تمام کند، همین تشکل است و برای همین آن را واجب عینی معرفی می‌کند. مسیر امام، مسیر گفت‌وگو، تجمیع آرا و اجماع است و اینکه براساس هدف مطلوب طی طریق کنند.

نویسنده کتاب «درآمدی بر اندیشه سیاسی امام موسی صدر» همچنین دیگر ویژگی‌های تشکل از منظر امام صدر را به این شرح بیان کرد: صداقت نکته دیگری است که در منظومه فکری امام صدر برای کار تشکل اهمیت دارد. عدم صداقت باعث فروپاشی تشکل می‌شود. همان گونه که عدم صداقت باعث فروپاشی نظام‌های سیاسی می‌شود. من پیشتر این را در مطلبی توضیح داده‌ام که صداقت در تشکل تا چه اندازه از منظر امام موسی صدر اهمیت دارد. موضوع صداقت در همه عرصه‌ها اهمیت دارد اما در تشکل‌های دانشجویی و فرهنگی باید بیشتر بر آن تأکید شود.

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اضافه کرد: نکته دیگری که امام موسی صدر بر آن تأکید می‌کند این است که در تشکل‌ها هدف وسیله را توجیه نمی‌کند. این اقدام هم باعث فروپاشی تشکل و هم ناکارآمدی آن می‌شود. مصادیق مختلفی در سیره ایشان وجود دارد که به این مسئله ملتزم بودند و برای رسیدن به هدف از ابزارهای مشروع استفاده می‌کردند. نکته دیگر مخالفت با عوام‌فریبی است. او از همین منظر به دموکراسی‌های موجود هم نقد می‌زنند و معتقد است که آنها عوام‌فریبی می‌کنند؛ بنابراین یکی از الزامات یک تشکل این است که دست به عوام‌فریبی نزند. البته این موضوع با صداقت هم گره می‌خورد. این اقدامات باعث خودسازی هم می‌شود. در اینجا نیت اهمیت پیدا می‌کند که نیت افرادی که تشکلی را ایجاد می‌کنند چیست.

لک‌زایی در ادامه در توضیح نیت نیز چنین گفت: امام صدر می‌گوید که نیت یک بخش درونی و یک بخش بیرونی دارد و همانند یک ساختمان است که نیت سازنده آن اهمیت پیدا می‌کند که آیا هدف آن خدمت به مردم یا چیز دیگری است. موضوع دیگری که در ادامه نیت باید مطرح کرد عدم گرایش فرقه‌ای و فقدان انحصارگرایی است. امام صدر روی این ویژگی تاکید بسیار دارد. او می‌خواهد شیعیان در لبنان از محرومیت بیرون بیایند و برای رسیدن به این مهم معتقد است که باید خود را تقویت کنیم و این تقویت شدن هم در تشکیلات نمود پیدا می‌کند. به باور امام صدر شکل‌گیری تشکیلات واجب عینی است و در این زمینه دوری از فرقه‌گرایی اهمیت پیدا می‌کند.

وی افزود: جنبش محرومانی که امام موسی صدر تشکیل داد، منحصر به شیعه نبود و همه مردم لبنان می‌توانستند عضو آن باشند و اهداف و آرمان‌های آن را محقق کنند. در مجلس اعلای اسلامی شیعیان لبنان افراد مختلفی از شیعه، سنی، مسلمان، مسیحی، سکولار و ... حضور دارند و این نشانه دوری از فرقه‌گرایی است و افراد و سلایق مختلفی هم در آن جمع می‌شوند. امام صدر در این میان بحث اخلاق را نیز فراموش نمی‌کند. او از اخلاق خدایی سخن می‌گوید و اینکه باید این اخلاق در ما شکل بگیرد. امام صدر یک فیلسوف متعالی است، بنابراین در تفکر خود درباره اخلاق متاثر از حکمت متعالیه است. امام صدر نیز مانند ملاصدرا اعتقاد دارد که نظر و عمل از هم جدا نیست.

مجتبی احمدی، فعال فرهنگی و پژوهشگر موضوع جماعت سازی از منظر امام موسی صدر نیز دیگر سخنران این نشست بود. وی در بخشی از سخنان خود گفت: راه امام موسی صدر کاملاً آگاهانه است. او اگر در حوزه می‌ماند، امروز یکی از مراجع عظام تقلید بود. بنابراین او فقط بنیانگذار مجموعه‌ای از تشکل‌ها نیست، بلکه بنیانگذار منشی ویژه هم هست. 

وی افزود: مرحوم دکتر صادق طباطبایی تأکید داشت که امام صدر یک روشنفکر است، اما من اعتقاد دارم که امام صدر یک مجتهد شیعی است. در آخرین نوشته‌ او که یک هفته پیش از سفر لیبی در نشریه لوموند فرانسه منتشر شد، بر این نکته اشاره شده که انقلاب اسلامی ندای پیامبران بود. او می‌خواهد یک‌بار دیگر به ما نشان دهد دین در ماهیت خود متنی نبوده است که باید آن را فهم کرد. اگر این گونه بود، روحانیت ما وارد اصلاح‌گری نمی‌شد و در حاشیه و انزوا قرار می‌گرفت. بنابراین امام موسی صدر به این نتیجه می‌رسد که دین آن چیزی نیست که تاکنون فهم شده است.

احمدی ادامه داد: قرآن می‌گوید غایت دین چیزی به غیر از حیات‌بخشی به انسان و نجات وی از نابسامانی‌ها نیست. امام موسی صدر هم معتقد است مسیر انبیای الهی هدایت انسان بوده است و در این مسیر اصالت اجتماعی را مورد توجه قرار می‌دهند و معتقد بودند که سیاست را باید خود مردم اصلاح کنند. روحانیت و فقهای ما هم در طول تاریخ به دلیل توجه به اصالت اجتماعی در حفظ کیان ما مؤثر واقع شده‌اند، اما امروزه دولت به فلان مرجع تقلید مراجعه می‌کند که مردم را وادار به انصراف از یارانه کند و این نشان‌دهنده دوری ما از اصالت اجتماعی است.

این فعال فرهنگی همچنین به اهتمام ویژه امام صدر به رفع فقر در لبنان اشاره کرد و گفت: یکی از نخستین کارهایی که امام موسی صدر در لبنان انجام می‌دهد این است که با استفاده از بسیج اجتماعی مشکل تکدی‌گری را برطرف می‌کند و این در حالی است که ما در ایران در مدل‌سازی اشتباه کردیم. گام‌های دیگری از جمله مدرسه جبل عامل نمونه دیگری از تشکل‌هایی است که امام موسی صدر آن‌ها را ایجاد کرد.

خدمت به انسان از اسلام جداشدنی نیست

وی اضافه کرد: امام موسی صدر یک انسان است. به نظر او اگر نتوانیم عمل صالح دسته‌جمعی انجام دهیم، امکان ندارد در کار تشکیلاتی موفق عمل کنیم و به یک عمل دسته‌جمعی منظم دست پیدا کنیم. بنابراین روندی که امام صدر به دنبالش است، با فرقه‌گرایی کیلومترها فاصله دارد. به باور امام صدر باید ترس از موافق و مخالف را از بین ببریم. اسلام دین‌ِ پرستش خدا و خدمت به انسان است. خدمت به انسان از اسلام جداشدنی نیست و هر کسی به چیزی جز آن ادعا کند، شیطان است. پشت کارت‌های جنبش امل هم نوشته شده بود که ایمان به خدا و انسان و میراث، چراکه اگر فقط به خدا معتقد باشیم و به انسان اعتقادی نداشته باشیم، ممکن است همانند داعش انسان‌ها را نابود کنیم، اما وقتی وارد جنبش شدیم، قوانینی در آن وجود دارد که باید رعایت کنیم.

احمدی همچنین مدل کنشی امام صدر را به دلیل تربیت خاصش از دوران کودکی دانست و گفت: بنده معتقدم تجربه زیست امام موسی صدر تجربه‌ای معطوف به حل مشکلات انسان است و این تربیت را از پدر و از دوران کودکی به ارث می‌برند. در زمان رضاشاه، ضدیت با دین رواج زیادی داشت اما افرادی در آن دوره تربیت شدند که منشأ اثر شدند و به دنبال دفاع از دین و انسانیت بودند و یکی از این افراد امام موسی صدر است که در سال ۱۳۰۷ متولد شد.