نهم شهریور سالروز چهار دهه ربوده شدن امام موسی صدر و دو یار همراهش شیخ محمد یعقوب و عباس بدرالدین است. ماجرا و ظلمی بی ‌سابقه در حق اندیشمند و رهبری بزرگ که اسارت او همچنان ادامه دارد و پیگیری جدی برای آزادی او از طرف دولت ‌ها انجام نمی‌شود.

نشست نقد و بررسی کتاب لبنان زدگی بهانه‌ای بود تا در چهلمین سالروز ربودن امام موسی صدر از اندیشه، رفتار و فعالیت‌های کم‌نظیر او در لبنان سخن گفته شود. فعالیت‌هایی که آثار آنها هنوز در لبنان جاری و منشا اثر است و از چشم نویسنده این کتاب نیز دور نمانده است.

نویسنده «لبنان زدگی» مشاهدات خود از لبنان، تاثیر اندیشه و برنامه‌های عملی امام موسی صدر و همچنین فعالیت‌های موسسات امام صدر در این کشور را روایت می‌کند. او همچنین گزارش دیدار از برخی مراکز علمی و فرهنگی حزب‌الله لبنان را در این سفرنامه شرح می‌دهد.

نشست نقد و بررسی کتاب «لبنان‌ زدگی»، عصر یکشنبه 11 شهریور ۱۳۹۷ با حضور دکتر رسول رسولی پور، عضو هیات علمی گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی و رئیس کارگروه اخلاق شهروندی شهرداری تهران، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدرضا زائری، پژوهشگر حوزه دین و عضو هیات مدیره خانه کتاب، کورش علیانی، نویسنده و منتقد ادبی و نویسنده کتاب، سیدحسین مرکبی در سرای اهل قلم خانه کتاب برگزار شد.

گزارش سخنرانی‌های این نشست را در ادامه می‌خوانید.

دکتر رسول رسولی‌پور در این نشست با تاکید بر این که شخصیت امام‌ موسی صدر متاثر از محیطی است که از آن شکل گرفته عنوان کرد: شاید اگر امام موسی صدر در قم یا مشهد بود فرد دیگری می‌شد به همین دلیل من معتقدم افراد را نمی‌توان در خلأ تعریف کرد و محیط جغرافیایی در شکل‌گیری شخصیت آنها بسیار مهم است. بنابراین باید امام صدر را بر اساس ویژگی‌های لبنان شناخت.

او در ادامه درباره نگاه امام صدر به انسان گفت: به نظر من امام موسی صدر برای انسان چیزی فراتر از کرامت، یعنی تقدس قائل است. او فراتر از مرزهای کرامت انسانی حرکت می‌کرد، چرا که به طور مثال حاضر بود، جان خود را برای یک مسیحی روستانشین هم بدهد. به هر حال در جان همه انسان‌ها فارغ از دین و مذهب‌شان آن نفخه الهی دمیده شده و به همین دلیل همه تقدس دارند.

عضو هیات علمی گروه فلسفه دانشگاه خوارزمی همچنین به خوش‌خوان بودن کتاب «لبنان زدگی» اشاره کرد و گفت: «لبنان‌زدگی» علاوه بر کم‌حجم بودن موضوعاتی را مطرح کرده که شاید در ایران امکان گفت‌وگو درباره آن نبود. اگر برخی مطالب کتاب در ایران و با محوریت ایران تولید می‌شد می‌توانست موجب سوء تفاهم شود چرا که ما طی سال‌های پس از انقلاب درک خاصی از اسلام را داشتیم و به عبارت دیگر اسلام را ایرانی کردیم.

رسولی‌پور در ادامه به نبود مکان‌هایی برای گفت‌وگو در ایران در حوزه عمومی، اشاره کرد و توضیح داد: متاسفانه در ایران فضایی برای گفت‌وگو وجود ندارد و کرسی‌های آزاداندیشی نیز در دانشگاه علی‌رغم ضرورت آن فرمالیته است در حالی که ما نیازمند این هستیم که آزادانه گفت‌وگو کنیم. کتاب لبنان‌زدگی گفت‌وگوی آزادانه مولف با خود است.

دکتر رسولی‌پور در بخش دیگری با اشاره به ماهیت «گفت‌وگو» و ویژگی‌های اصلی آن گفت: ما باید به طرف مقابل‌مان اعتماد کنیم و اهمیت گفت‌وگو را درک کنیم. امام موسی صدر می‌تواند مصداقی برای تجربه گفت‌وگو کردن باشد. چون او با درنظرگرفتن خودیت طرف مقابل و شباهت او به خودش درهای گفت‌وگو را باز کرد. تا زمانی که من به خودم اجازه ندهم با فردی که از نظر دین و مذهب مخالف من است گفت‌وگو کنم، تا زمانی که این را در نظر نگیرم که او هم فردی مانند من است، اما در شرایط و بستر دیگری رشد کرده، امکان گفت‌وگو وجود ندارد.

به گفته او «دیالوگ» نه به‌معنای هم‌سخنی بلکه بدین معناست که من فرصت مواجهه با دیگری را پیدا کنم و با او که در ذهن اغلب ما با عنوان نامحرم شکل گرفته مواجه شوم چرا که دیگری خود ماست که در یک مکتب دیگر آموزش و پرورش یافته است. امام موسی صدر تلاش کرد برخلاف آنچه که در جوامع دینی وجود دارد تابوی ارتباط با دیگری را بشکند و اگرچه بسیاری از علمای هم‌مذهب ما مدام بیان کردند که «دیگری» نجس است و نباید با او دست داد، اما امام صدر بارها نجس می‌شود تا پاک شود و بتواند جهان را پاک کند.

وی تاکید کرد: امام موسی صدر جسارت مواجهه با دیگری را دارد چون کشف می‌کند که دیگری خودش است که در شرایط و مکتب دیگری قرار گرفته است.

محمدرضا زائری، دیگر سخنران این نشست نیز در بخشی از سخنان خود گفت: برخلاف آقای رسولی‌پور من معتقدم که خود امام موسی صدر به دلیل ویژگی‌های خاص‌اش اگر به هر کشور دیگری هم می‌رفت همین منش خود را حفظ می‌کرد. ما بزرگانی را داریم که به سبب «آنی» که در خود دارند هرجای دنیا باشند تاثیرگذارند. البته بسیاری از علمای ما نیز بر خلاف امام موسی صدر با اینکه مجهز به علوم جدید بودند و جهان را سیر کردند، اما هنوز درباره حق ابتدایی یک شهروند در جامعه اسلامی مشکل دارند.

عضو هیات مدیره خانه کتاب در ادامه با بیان این نکته که هنوز هم امام موسی صدر برای ما شناخته شده نیست، یادآور شد: ما در تجربه معاصر جهانی افرادی مانند امام موسی صدر را کم داریم و به جرأت می‌توان گفت او از بسیاری بزرگان مانند گاندی و ماندلا عظیم‌تر است. شخصیتی مانند دکتر چمران که خودش انسان عادی و معمولی نیست، بارها بیان کرد و نوشت که امام موسی صدر را عاشقانه می‌پرستد.

او به لبنانی‌ها جرات گفت‌وگو بخشید

زائری ادامه داد: مبانی فکری امام موسی صدر تبیین نشده در صورتی که با ساختار منطقی، مفهومی و فقاهتی که دارد می‌تواند وارد میدان شود. او به لبنانی‌ها جرأت گفت‌وگوبخشید. البته که محیط لبنان در شکل‌گیری این شخصیت هم تاثیر داشته، اگر در این کشور مدتی زندگی کنید دچار حیرت می‌شوید که چرا افرادی مانند امام موسی صدر در این کشور مانده و زندگی کرده‌اند. وجود اقلیت‌های متفاوت دینی در لبنان ضرورت گفت‌وگو را برای فرد بیشتر می‌کند و من در تجربه زیسته خودم در این کشور برای نخستین بار مجبور شدم به این موضوع فکر کنم که چگونه باید با یک انسان سخن بگویم که هم‌کیش من نیست این نوع از تجربه زیسته امروز حتی می‌تواند در کشور ما برای سخن‌گفتن با جوانانی که فهم دیگری از دینداری دارند موثر باشد.

او با تاکید بر اینکه بسیاری در ایران فضای لبنان را نمی‌شناسند و بر همین اساس درک برخی از موضوعات برایشان سخت است، گفت: برای برخی از عالمان که به این کشور می‌روند مسئله نخست‌شان جداسازی زنان و مردان است. بسیار سخت است که درک کنند در این کشور اصلا چنین فضایی وجود ندارد و اولویت‌های مردم چیز دیگری است. کتاب‌هایی مانند «لبنان زدگی» می‌تواند درک و شناخت ما را از این کشور افزایش دهد.

کوروش علیانی نیز در ابتدای سخنانش گفت: ربودن امام صدر برای ما فقدان یک رهبر معنوی است، اما خانواده امام صدر چهل سال است که از پدرشان دور هستند، بنابراین ما که صرفا عاشق منش و سلوک امام صدر هستیم، نمی‌توانیم عظمت غم و اندوه خانواده و فرزندان امام صدر را درک کنیم.

این منتقد ادبی با اشاره به ظهور کتاب‌های الکترونیک در عصر اینترنت و کم‌حوصله بودن مخاطب در خواندن آثار پرحجم چاپی، گفت: در این شرایط کتاب «لبنان‌زدگی» با توجه به حجم کم و زبان خاص آن برای مخاطب جذاب است و ما در این کتاب با «خود» مولف مواجه می‌شویم. از سویی دیگر کشور لبنان با توجه به تکثر اقلیت‌های دینی توانسته در تمدن‌سازی از ما پیشی بگیرد و به همین دلیل مواجهه با این کشور می‌تواند برای ما جذاب باشد.

علیانی در ادامه به آنچه که در تاریخ از آن با عنوان حقیقت تاریخی یاد می‌شود اشاره کرد و گفت: در تاریخ روایت‌های تاریخی متفاوتی وجود دارد که بر اثر انباشت آن‌ها تاریخ شکل می‌گیرد و کتاب لبنان‌زدگی نیز روایت تاریخی مولف کتاب درباره لبنان است.

او افزود: در کتاب لبنان‌زدگی مرز بین تحلیل، گزارش و تاریخ مشخص نیست و مولف در بخش‌های متفاوت بسته به شرایط به یکی از این گزاره‌ها روی آورده، با این وجود زبان مولف صریح است و شما آدمی را می‌بینید که منفعل نیست و روایت خاص خودش را از لبنان دارد و می‌تواند این امکان را به مخاطب دهد که روایت تاریخی او را از این کشور مطالعه کند.

علیانی در پایان سخنانش گفت: این کتاب می‌تواند سکویی برای مواجهه با حال حاضر لبنان باشد در عین این که می‌تواند نگاهی به گذشته و آینده این کشور نیز بکند.

سیدحسین مرکبی، نویسنده اثر نیز در این نشست توضیحاتی را درباره جذابیت لبنان ارائه کرد و گفت: این کشور بسیار پیچیده و متکثر است. این وضعیت متکثر به ما امکان طرح سوالات و پاسخ‌های متفاوت را می‌دهد. بنابراین لبنان آزمایشگاه تمدنی برای ماست که بتوانیم درباره آن گفت‌وگو کنیم.

مرکبی در ادامه عنوان کرد: این کتاب پر از قضاوت درباره لبنان است و البته اکنون من با حسین سال 1393 که به این کشور سفر کرد کاملا متفاوت هستم و با آن نسبت دوستانه‌ای ندارم با این وجود مخاطب می‌تواند در این کتاب با مولف کشتی بگیرد.

این نویسنده و مترجم درباره استفاده از عنوان «لبنان زدگی» توضیح داد: واقعیت را بخواهید من هنوز هم از این کتاب و مطالبش می‌ترسم، بنابراین عنوان لبنان زدگی را روی آن گذاشتم تا بگویم که حال این مشاهدات من از لبنان است، اما بیایید درباره آن گفت‌وگو کنیم.

وی در ادامه با بیان این نکته که کل آثار امام موسی صدر را مطالعه کرده به انسان‌گرایی امام صدر اشاره کرد و گفت: در مطالعه آثار امام صدر متوجه شدم که بیشترین گرایش قرآنی ایشان به سوره ماعون است و این نشان دهنده عمق انسان‌گرایی اوست.