به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، پس از آغاز شورش‌ها و به وقوع پیوستن انقلاب لیبی و سقوط طرابلس، معمر قذافی، دیکتاتور لیبی ۲۰ اکتبر ۲۰۱۱ به دست انقلابیون دستگیر و کشته شد.

دیکتاتوری که متهم اصلی پرونده ربودن امام موسی صدر و دو همراهش، شیخ محمد یعقوب و عباس بدرالدین در سال ۱۹۷۸ بود، بدون آنکه در هیچ دادگاهی حاضر شده و به این جرم محاکمه و محکوم شود و به محل پنهان‌سازی امام و همراهانش اشاره‌ای کند، کشته شد و اسرار بسیاری را با خود به زیر خاک برد.

به بهانه روزهایی که خبر کشته شدن قذافی امید به بازگشت امام صدر و دو همراهش را بیشتر کرده بود، مروری بر ادعاهای قذافی درباره ربودن امام در لیبی و احکام قضایی صادر شده درباره او می‌پردازیم. 

🔹🔹ادعاهای اولیه قذافی درباره قضیه ربوده شدن 

شدت گرفتن تجاوزات صهیونیست‌ها و اشغال جنوب و ممانعت اسرائیل از اجرای قطعنامۀ ۴۲۵ شورای امنیت و عقب نشینی از مناطق مرزی امام موسی صدر را وا داشت با سفر به کشورهای عربی اوضاع بحرانی لبنان را به اطلاع آنان برساند. در سفر به الجزایر، رئیس جمهور این کشور پیشنهاد سفر به لیبی را مطرح کرد. پیشنهادی که مدتی بعد با دعوت رسمی دولت لیبی همراه شد.

روز جمعه مطابق با ۲۵ اوت ۱۹۷۸ و ۳ شهریور ۱۳۵۷، امام موسی صدر همراه شیخ محمد یعقوب و یکی از اصحاب مطبوعات یعنی استاد عباس بدرالدین (مدیر خبرگزاری لبنان) به لیبی سفر کرد. در میان بدرقه کنندگان ایشان در فرودگاه بیروت محمود بن کوره، کاردار لیبی حضور داشت. در فرودگاه طرابلس غرب احمد شحاتی، رئیس دفتر ارتباطات خارجی کنگره عمومی خلق از ایشان استقبال کرد. امام و همراهانش در هتل الشاطی، در طرابلس غرب به عنوان میهمان رسمی دولت لیبی اقامت گزیدند. (اینجا را بخوانید.)

تحقیقات اولیه نشان داد که امام و همراهانش آخرین بار در ساعت یک بعدازظهر روز ۳۱ اوت ۱۹۷۸، ۹ شهریور ۱۳۵۷ با اتومبیل‌های تشریفات دولت لیبی برای دیدار با قذافی، هتل محل اقامت خود را ترک کرده‌اند.

۱۲ روز پس از ربوده شدن امام موسی صدر و همراهانش، راهپيمايی بزرگی از بيروت به دمشق، محل برگزاری کنگره سران پايداری و مقاومت در ۲۱ شهریور ۱۳۵۷ برگزار شد تا قضيه امام صدر در اين کنگره مطرح و پیگیری شود. قذافی در دیدار با هیئتی از علمای لبنان (شيخ عبدالامير قبلان، شيخ احمد الزين، شيخ عبدالحليم الزين و شيخ خليل شقير) ادعا کرد امام موسی صدر بدون ملاقات با او از لیبی خارج شده است. (اینجا را بخوانید.)

🔹🔹اولین اعتراف قذافی به ناپدید شدن امام در لیبی

سرهنگ قذافى پس از سال‌ها پنهان کاری،‌کتمان و متوسل شدن به شیوه‌های مختلف براى نخستين بار 
در سخنرانى ۳۱ اوت ۲۰۰۲ ( ۹ شهریور ۱۳۸۱) در شهر سبها، با اشاره به قضيۀ امام موسى صدر، اعتراف کرد که ایشان در لیبی ناپدید شده است.

او در این سخنرانی که ترجمه آن در کتاب گزارش کمیته پیگیری امام موسی صدر آمده، گفته است:‌
«نکته‏ ای هم دربارۀ «موسى صدر» بگويم؛ موسى صدر كه ... نمى‏ دانم چه سالى(!) به دعوت ما به ليبى آمد، يعنى ما برايش دعوت نامه فرستاديم، مثل همۀ شخصيت‏ هاى ديگرى كه در جشن­ هاى سالگرد انقلاب ليبى شركت مى‏‌كنند. مثل همين كه در اين اواخر برپا شد. آمد و ناپديد شد، و تقريباً (!) دو خبرنگار هم با او بودند. در ليبى ناپديد شد و ما نمى ‏دانيم كه چطور شد كه ناپديد شد. گفته مى ‏شود كه به رم رفتند و در آنجا ناپديد شدند؛ ...

از طرفى ما او را دعوت كرديم و از طرف ديگر، ليبى را متهم كردند. يعنى كسى او را دعوت كرد و او آمد و ناپديد شد و الان مى‏ بينيم كه مى ‏خواهند چهرۀ ليبى را خدشه‏ دار كنند، ليبى را در معرض اتهام قرار دهند. بايد هركس را كه با اين مسئله در ارتباط است بازجويى كنند. بايد معلوم شود كه موسى صدر چطور ربوده شد. اين موضوع ما را نگران كرده. فكر ما را پريشان كرده. بايد در اين رابطه به راه حلى برسيم، بايد حدس ‏هاى مختلف را مطرح كنيم و به نتيجه برسيم. چرا ليبى را كه او را دعوت كرده متهم مى‏ كنند؟ خصوصاً آنكه بين ما و او (امام صدر) هيچ اختلافى نبود چون او از ياران ليبى بود(!)، او از كسانى بود كه ما آنان را تأييد مى‏ كنيم، آمد و ناپديد شد و حالا مى‏ آيند و ليبى را بدنام مى‏ كنند. اگر كسى بود كه بين او و ليبى دشمنى وجود داشت، ممكن بود بشود ليبى را متهم كرد، اما اين شخص دوست ليبى بود و يك مرد انقلابى بود و از مردان بزرگ و مهم بود كه او را از دست داديم و اين يعنى يك زيان و ضرر بزرگ.» (اینجا را بخوانید.)


🔹🔹شکایت خانوادۀ امام و دو همراهش از هفده مقام حکومت لیبی

اندکی پیش از برپایی کنفرانس سران عرب در بیروت در سال ۲۰۰۲ میلادی، خانوادۀ امام صدر، شکوائیه‌ای را علیه گروهی از مسئولان لیبیایی ـ و در رأس آنان، سرهنگ قذافی ـ مستقیماً به نخستین قاضی تحقیق پرونده، یعنی «حاتم ماضی» تقدیم کرده و تلاش کردند وی را متقاعد سازند که حکم جلب غیابی رهبر لیبی را صادر کند تا «قذافی» به محض ورود به بیروت برای شرکت در کنفرانس سران، جلب و بازداشت شود. 

هرچند قاضی پرونده، «حاتم ماضی»، با توجه به معاهدات پذیرفته شدۀ بین المللی و با عنایت به منافع ملی، از صدور چنین حکمی ـ که می‌توانست کنفرانس بیروت را شدیداً تحت تأثیر قرار داده و تا سرحد انفجار پیش برد ـ خودداری کرد، اما قذافی نیز از حضور در کنفرانس بیروت امتناع ورزید. (اینجا را بخوانید.)


🔹🔹دادخواست مدعي العموم لبنان برای جلب و بازجویی قذافی

در دوم اوت ۲۰۰۴ (۱۲ مرداد ۱۳۸۳)، دادستان کل لبنان قاضی عدنان عضوم، به عنوان مدعی العموم، 
با صدور قرار پیگرد قانونی، دستور جلب سرهنگ معمر قذافی و تنی چند از مقامات دولت لیبی را به عنوان «خوانده» در پروندۀ ربوده شدن امام موسى صدر و دو همراه ایشان صادر کرد. (اینجا را بخوانید.)


🔹🔹لبنان، قذافى را به دادگاه احضار كرد

دادگاه لبنان با صدور حكمى معمر قذافى، رهبر ليبى و ۱۶ تن از مقام هاى بلندپایۀ اين كشور را در ارتباط با پروندۀ ربوده شدن امام «موسى صدر» رهبر شيعيان لبنان و دو تن از همراهانش احضار كرد. قرار است این احضاریه از طریق وزارت امور خارجه لبنان به مقام هاى لیبى ابلاغ شود. (اینجا را بخوانید.)


🔹🔹را‌ه‌های قذافی برای فرار از بازداشت: از پیشنهاد مالی به خانواده ربوده‌شدگان تا تهدید آنها

شبلی ملاط، وکیل امام موسی صدر در کنفرانس خبری با خبرنگاران ایرانی در سال ۱۳۸۹ گفت:

«پیگیرهای بین‌المللی در همه جا با تاخیر صورت می‌گیرد اما باید به این نکته اشاره کنم که صدور حکم علیه مقامات رسمی کاری پیچیده و نیازمند وقت است. قسمت دوم سختی‌هایی که در این راه وجود دارد به کشورهایی مربوط می‌شود که امام موسی صدر در آنجا فرد خاصی هستند. در لبنان و در جمهوری اسلامی ایران موضعگیری‌ها در سطح مطلوبی نبوده است که منجر به اقدامی علیه قذافی شود...

از لحاظ قانونی در لبنان قذافی یک فراری است و تحت تعقیب است. وقتی نشست سران عربی در لبنان برگزار شد، قذافی از ترس پیگیری­های قانونی حتی قبل از صدور حکم بازداشتش از آمدن به لبنان خودداری کرد و یا هنگام ورودش به نیویورک با اعتراض گسترده ایرانی‌ها، لبنانی‌ها و اعرابی روبه‌رو شد که خیلی واضح خواستار بازداشت قذافی بودند و این اعتراض‌ها در روزنامه نیویورک تایمز نیز انعکاس یافت و مورد توجه قرار گرفت. این روزنامه یک صفحه خود را به مقاله­ای اختصاص داده بود که خواستار بازداشت قذافی است.
قذافی نگرانی‌هایش را از راه‌های مختلفی نشان می‌دهد و روش‌های مختلفی را برای کنترل اوضاع دنبال می‌کند. 
او دو روش دارد، یکی ترغیب و دیگری تهدید، او از یک سو پیشنهادهای مالی سنگینی به خانواده های امام موسی صدر و دو همراه دیگرش می‌دهد. از آن سوی دیگر هم اعضای خانواده و افراد درگیر در پرونده مانند خود من را با ارسال فاکس‌های تهدید آمیز و مانند این‌ها تهدید می‌کند.» (اینجا را بخوانید.)

🔹🔹محاکمه غیابی قذافی در دادگاه لبنان

شورای عالی دادرسی لبنان، به ریاست قاضی سامی منصور و با حضور قاضی سعید میرزا، دادستان کل لبنان پایان محاکمه متهمان پرونده ربودن امام صدر و دو همراهش را اعلام کرد. 

در این جلسه دادگاه که در ۲۲ مهر ۱۳۹۰ برگزار شد، سرهنگ معمر قذافی و شش نفر از همدستان او به عنوان متهمان پرونده ربودن امام موسی صدر و دو همراهش به صورت غیابی محاکمه شدند. دادستان کل لبنان، قاضی سعید میرزا اعلام کرد که تمامی متهمان فراری هستند و باید به صورت غیابی محاکمه شده، حکم جلبشان صادر شود. (اینجا را بخوانید.)


🔹🔹کشته شدن قذافی به دست انقلابیون لیبی

چند روز پس از تشکیل دادگاه غیابی محاکمه قذافی، دیکتاتور لیبی در ۲۸ مهرماه به دست انقلابیون کشته شد و شورای عالی دادرسی لبنان زمان برگزاری دادگاه ربودن امام موسی صدر را به تعویق انداخت. این شورا تاریخ این جلسه را بیستم دسامبر (۲۹ آذر ۱۳۹۰) آینده اعلام کرد و تا آن تاریخ از وزارت خارجه لبنان خواست که پاسخی به درخواست این شورا درباره اثبات مرگ متهم ردیف اول این پرونده، سرهنگ معمر قذافی بدهد. 

پیش از این در تاریخ ۱۴ اکتبر ۲۰۱۱ (۲۲ مهر ۱۳۹۰) این شورا در جلسه‌ای اعلام کرده بود که حکم نهایی این پرونده در ماه نوامبر اعلام خواهد شد. اما پس از آن، سرهنگ معمر قذافی متهم اصلی این پرونده کشته شد و تصاویری از کشته شدن او در رسانه‌ها منتشر شد. (اینجا را بخوانید.)


🔹🔹سفر هیئت لبنانی به لیبی، در پی کشته شدن قذافی

هیئت رسمی لبنان مرکب از هیثم جمعه، مدیرکل وزارت آوارگان لبنان و قاضی حسن الشامی، برای پیگیری سرنوشت امام موسی صدر و همراهانش عازم لیبی شد. (اینجا را بخوانید.)

همچنین پس از سفر کمیته پیگیری، وزير خارجه لبنان در رأس هيئتي رسمي برای ديدار با مسئولان جديد ليبي و پيگيری مسئله امام موسي صدر بيروت را به مقصد طرابلس ترك كرد. (اینجا را بخوانید.)


🔹🔹با وجود سقوط قذافی، جستجوی میدانی در لیبی هنوز آغاز نشده است

حسن الشامی، دبیر کمیته رسمی پیگیری پرونده امام صدر در لبنان در در گفت وگویی درباره علت آزاد نشدن امام صدر با گذشت ۶ سال از مرگ قذافی گفته است: 

«پاسخ مشخص و البته تأسف برانگیز است؛ به دلیل اینکه مقامات لیبی پس از انقلاب، گامی جدی که متناسب با اهمیت این قضیه باشد، برنداشته‌اند. اقداماتی مانند تصویب و عملی‌کردن طرح جست‌وجوی مکان‌های نامعلومی که ممکن است زندان‌های سری یا مکان پنهان کردن و یا بازداشت افراد باشد و مواردی از این قبیل که ضرورت آن روشن است.

دولت لبنان کمیته رسمی پیگیری را در همان روزهای اول انقلاب لیبی تشکیل داد. پیش از آن هم در بیانیه‌های هیئت دولت، بندی با مضمون پشتیبانی و پی‌گیری قضیۀ امام موسی صدر افزوده است. اما واضح است که این اقدامات حداقلی است و از دولت لبنان انتظار می‌رود که گام‌های سیاسی و امنیتی و دیپلماتیک و رسانه‌ای و قضائی فعالانه‌تری بردارد. این خواسته اصلی ماست و برای تحقق آن هم تلاش می‌کنیم. در مورد دولت‌ ایران هم باید بگویم که تاکنون اقدامی از طرف آنان ندیده‌ایم، جز برخی سخنان و موضعگیری‌های رسانه‌ای متفرقه و اندک از جانب سفیران ایرانی در لیبی، بدون اینکه نتایج ملموسی داشته باشد.

از 23 اکتبر 2011 یعنی سه روز بعد از کشته شدن قذافی تاکنون، کمیته پیگیری پرونده امام صدر شش بار به لیبی سفر کرده‌ که در همه این سفرها تاکید ما اول بر مسلمات قضیه - که خود براساس آن‌ها عمل می‌کنیم،- بوده است.
باید بگویم متأسفانه و به‌رغم این‌که ما در این سفرها با مسئولان بلندپایۀ لیبی و دادستان کل لیبی دیدار کرده‌ایم، گام‌های تحقیق به‌شدت کند است و جست‌وجوی میدانی انجام نشده است. (اینجا را بخوانید.)


🔹🔹گزارشی از روند پیگیری پرونده ربودن پس از انقلاب لیبی و کشته شدن قذافی

شکل گیری انقلاب لیبی و کشته شدن معمر قذافی امیدها را برای یافتن سرنخ‌های مناسب در پرونده پیگیری ربودن امام موسی صدر بیشتر کرد، اما مقامات حکومت جدید لیبی نیز روش دیکتاتور معدوم را در این پرونده پیش گرفتند. گزارشی از روند اتفاقات پرونده پس از کشته شدن قذافی را (اینجا را بخوانید).


... و این پرسش همچنان باقی است،

امام موسی صدر کجاست؟ برای آزادی او چه کرده‌ایم؟