به گزارش روابط عمومی موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، سومین نشست پیش مقدماتی همایش بین‌المللی «نقش ادیان در اخلاق صلح، عفو و دوستی» با موضوع «فقیه صلح» به‌منظور بررسی آثار، آرا و اندیشه‌های امام موسی صدر، سه‌شنبه 28 دی با حضور و سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمد جعفر محلاتی، دکتر عبدالله نصری و دکتر محمد مهدی جعفری، با دبیری علمی حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سعید رحیمیان در دانشکده شهید رجایی دانشگاه فرهنگیان فارس در شیراز برگزار شد.

در این نشست همچنین مهدی فرخیان مترجم و مسئول بخش پژوهشی موسسه امام موسی صدر، دقایقی برای حاضران سخنرانی کرد که سخنان وی را در ادامه می‌خوانید.

لزوم توجه به وجوه دیگر از شخصیت امام موسی صدر

از سال‌های پیش از انقلاب برداشتی از شخصیت امام موسی صدر غالب شد که تاکنون نیز ادامه یافته و بر مبنای آن دیگر وجوه علمی و شخصیتی امام صدر مورد غفلت قرار گرفته است. بر اساس این برداشت، امام صدر در درجه نخست یک فعال سیاسی و در درجه دوم یک فعال اجتماعی است. این در صورتی است که ما امروزه بیش از 9 هزار صفحه سخنرانی، پیام، مقاله، مقدمه کتاب و... از امام موسی صدر داریم که به‌جز سیاست و اجتماع، حوزه‌های مختلف دیگری را نیز شامل می‌شوند.

امام موسی صدر به شکل رسمی و آکادمیک کتابی که از ابتدا شروع به نگارش کرده و به پایان رسانده باشد، ندارد. اما آنچه که امروز از کارنامه فکری ایشان در اختیار ماست و در مجموعه در قلمرو اندیشه امام موسی صدر منتشر شده، می‌تواند گواهی مناسبی بر این ادعا باشد که نوع نگاه امام صدر در حوزه‌های دین‌شناسی، انسان‌شناسی و جهانبینی، جدید و نو بوده است. به اعتقاد من باید در کنار دیگر بزرگان، این نگاه نو امام موسی صدر را نیز معرفی کرد.

امام موسی صدر پس از تحصیل در حوزه علمیه قم و اخذ درجه اجتهاد به همراه تعداد اندکی از دوستان‌شان از جمله مرحوم آیت‌الله مجدالدین محلاتی و مرحوم آقای جلیلی برای ادامه تحصیل به دانشگاه تهران رفتند. در آن زمان تحصیلات دانشگاهی برای حوزویان چندان مرسوم نبود. همچنین امام صدر در دانشگاه رشته اقتصاد را برگزید نه رشته‌های الهیات و حقوق. حتی امروز هم بسیاری از روحانیونی که از حوزه‌های علمیه وارد دانشگاه می‌شوند، بیشتر رشته‌های الهیات و فلسفه را برمی‌گزینند.

امام صدر فعالیت اجتماعی خود را بر مبنای «انسان» انجام می‌دهد

امام موسی صدر پس از دانشگاه به حوزه علمیه نجف اشرف و از آنجا به لبنان رفت. ایشان در لبنان کم نظیر است. هرچه فکر می‌کنم که کدام روحانی است که جامعه‌ متکثر مذهبی و دینی عرصه فعالیتش باشد، کسی را به یاد نمی‌آورم، به جز همان روحانیونی که در لبنان بودند. تجربه درخشان ایشان در لبنان اکنون در اختیار ماست.

به نظر من ما با تاخیر با امام موسی صدر آشنا شده‌ایم. آثار و دیدگاه‌های امام موسی صدر و آنچه که ما می‌توانیم آن را به جامعه امروز به ویژه جوانان عرضه کنیم، در میان سخنان ایشان پراکنده است. باید مراجعه‌ای به آثار ایشان داشته و بر اساس آن به بازسازی و نظریه پردازی اقدام کنیم. به عنوان مثال باید تبیین شود که چرا امام موسی صدر می‌گوید که دین در خدمت انسان است و نه انسان در خدمت دین؟ پاره‌ای اوقات این مبانی در آثار خود ایشان تشریح شده و در پاره‌ای دیگر احتیاج به تبیین و تشریح دارد.

امام موسی صدر در حوزه اسلام شناسی آراء و سخنان بسیاری دارد. ایشان در معنای «ایمان» بیان کرده است که «ایمان» دو بعد دارد: ایمان به الله و ایمان به انسان. ایمان به انسان بعد زمینی ایمان به خداست. امام موسی صدر از همین بعد دوم ایمان، مبنای فعالیت‌های اجتماعی خود را می‌سازد و یک نگاه کاملا دینی و اسلام‌شناسی به فعالیت‌های اجتماعی خودش دارد.

سخنرانی «ادیان در خدمت انسان» امام موسی صدر یک سخنرانی عادی نبود. کشیشان کاتولیک در آغاز ماه روزه خود که در بهمن ماه شروع می‌شود، موعظه‌ای را ایراد می‌کنند. برای نخستین بار در کلیسای کاتولیک، روحانی غیرکاتولیک این موعظه را انجام می‌دهد و او امام موسی صدر بوده است. به کلام امام موسی صدر این رویداد مانند آن است که کشیشی خطبه‌های نماز جمعه را بخواند و گویا امام موسی صدر بنا داشته که از کشیشی دعوت کند تا در نوبتی دیگر خطبه‌های نماز جمعه را بخواند، اما جنگ‌های داخلی لبنان اجازه این کار را نداد.

کلیدواژه امام موسی صدر برای جامعه مطلوبش «جامعه صالح» است نه جامعه اسلامی، چرا که بنا بر کلام ایشان ویژگی اساسی کشور لبنان در این است که ادیان و مذاهب گوناگون در آن وجود دارند، بنابراین جامعه صالح از نظر ایشان جامعه‌ای است که در آن می‌توان با صلح همزیستی داشت. در این میان باید پژوهشگران بررسی کنند که مبانی ایجاد و به وجود آوردن جامعه صالح از منظر امام موسی صدر چیست؟ حتی امام موسی صدر از واژه «تعایش» نیز در این میان استفاده نمی‌کنند و از واژه «عیش» بهره می‌برند.

ظرفیت‌های پژوهشی ‌در اندیشه‌های امام صدر

در حوزه قرآن پژوهی نیز چیزی در حدود 800 صفحه تفسیر از امام موسی صدر وجود دارد. استادان و پژوهشگرانی که این تفاسیر را مطالعه کردند از نگاه‌های نو در آن شگفت زده شده‌اند. در حوزه‌های انسان‌شناسی، تمدن و تمدن پژوهی و همچنین مباحث میان‌رشته‌ای، اندیشه‌های امام موسی صدر ظرفیت‌های بالایی دارد که باید روی آنها پژوهش شود.

همچنین در موضوع «گفت‌وگو با دیگری» که امروز در سطح جهان بسیار مطرح است، ما در عرصه‌های فرامرزی الگوهای کمی برای معرفی کردن داریم، اما امام موسی صدر ظرفیت دینی این گفت‌وگو با دیگری را در اختیار ما قرار داده است. در حوزه الهیات اجتماعی که حوزه‌ای نو هست و در زمره کلام جدید به شمار می‌رود نیز اندیشه‌های امام موسی صدر قابلیت مطرح شدن دارند. کارنامه عملی امام صدر در جنگ‌های داخلی نیز قابل توجه است. امام در جایی گفته‌ است که من بیش از 60 بار در میان جنگ‌ها صلح برقرار کردم. در کتاب «لبنان» شهید چمران که گزارش‌هایی از جنگ‌های داخلی این کشور است به برخی از تلاش‌های امام صدر درباره صلح اشاره شده است.

پیش از این موسوعه‌ای از امام موسی صدر در 12 جلد به عربی منتشر شد که ترجمه کامل فارسی آن نیز به تازگی به پایان رسیده و در نیمه اول سال آینده وارد بازار اندیشه خواهد شد. قطعا این مجموعه منبع بسیار خوبی برای کاوش در اندیشه‌های امام موسی صدر است و موضوعات مختلفی را می‌توان از آن برای نگارش پایان‌نامه‌های دانشگاهی و مقالات علمی و آکادمیک استخراج کرد.

در موسسه امام موسی صدر هر ماه یک جلسه درس‌گفتار «اندیشه و عمل» برگزار می‌شود که تاکنون 37 جلسه از این سلسله برپا شده و استادان برجسته‌ای در آن سخنرانی کرده‌اند. موسسه و تیم‌های پژوهشی فعال در آن اعتقاد دارند که اندیشه‌های امام موسی صدر در حوزه‌های مختلف باید برای زنده ماندن نقد شوند. شاید تاکنون فرصت نقد به وجود نیامده اما با ترجمه و انتشار کامل آثار ایشان زمان نقد نیز فرارسیده است.