امام موسی صدر در نوشته‌ای با استناد به مقام خلیفه اللهی انسان که پس از سجده فرشتگان به‌دست آمد، به تبیین ارزش والای مقام انسانیت و در نتیجه کرامت انسانی از منظر دین می‌پردازد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی موسسه امام موسی صدر، روز چهاردهم مرداد در تقویم رسمی کشور روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی نام گرفته و مناسبت آن تهیه و تدوین اعلامیه حقوق بشر اسلامی در این تاریخ است. به همین مناسبت نگاه امام موسی صدر به انسان و کرامت انسانی را مرور می‌کنیم.
یکی از مهم‌ترین نکات در منظومه فکری امام موسی صدر تاکید بر «اسلام اجتماعی» است. مقوله اجتماعی بودن باعث شده تا مقوله «انسان» در نظام معرفت‌شناختی امام صدر به عنوان یک عالم و متفکر شیعی جایگاه بسیار مهمی داشته باشد. بر این اساس این متفکر دینی تفسیرهای مهمی از کرامت انسانی از منظر ادیان ارائه داده که بسیار جالب توجه است و می‌تواند در جهان پرتلاطم فعلی راهگشا باشد. شاید اگر این نوع نگاه به صورت تئوریک توسط اندیشمندان جهان اسلام بسط پیدا می‌کرد دیگر شاهد وحشیگری‌های گروه‌هایی مانند داعش ــ که به نام دین انجام می‌شود ــ نبودیم.
امام موسی صدر مقاله مهمی به نام
«اسلام و کرامت انسان» دارد که در آن به تبیین مساله انسان‌شناسی از دیدگاه اسلام می‌پردازد. این مقاله برای نخستین بار در تابستان ۱۹۶۷م. در نشریه لبنانى «العرفان» منتشر شد که ترجمه فارسی آن نیز در کتاب
«نای و نی» چاپ شده است.
امام موسی صدر در این مقاله با استناد به مقام خلیفه اللهی انسان بر روی زمین که پس از سجده فرشتگان به‌دست آمد، به تبیین ارزش والای مقام انسانیت و در نتیجه کرامت انسانی از منظر دین می‌پردازد.
از نظر امام موسی صدر ملائکه از ابتدا استقلال بشر را در عمل و تصرف بر روی زمین درک می‌کردند و می‌دانستند که چنین استقلال کامل و همه‌جانبه‌ای تحقق‌پذیر نخواهد بود، مگر آنکه انسان توانایی شناخت شر و زشتی‌ها و نیز امکان و اختیار انجام دادن بدی و شر را داشته باشد. همین درک و شعور بود که ملائکه را واداشت که بگویند: این انسان بر روی زمین فساد و خون‌ریزی می‌کند. با این اوصاف اما در نظام معرفت‌شناسانه دینی چنین خطری نه‌تنها از مقام انسان و کرامتِ وی نمی‌کاهد بلکه چونان شرطی بنیادین برای استقلال انسان و آزادی او، در عمل و تصرف، بارز و برجسته می‌شود.
امام صدر پس از این اظهار نظر می‌نویسد: «انسان به‌دستِ قدرتمند خداونـد ساخته شـده و روحِ خـدا در کالبد او دمیده شده است: «إِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلَائِکَةِ إِنِّی خَالِقٌ بَشَرًا مِن طِینٍ. فَإِذَا سَوَّیْتُهُ وَنَفَخْتُ فِیهِ مِن رُّوحِی فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِینَ.» ؛ «قَالَ یَا إِبْلِیسُ مَا مَنَعَکَ أَن تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِیَدَیَّ.» بنابراین، انسان به قدرت خداوند، از جنس کرۀ زمین آفریده و از روح خدا در وی دمیده شده است. این تصویری روشن از همه ابعاد وجودی انسان و از وجود شامل و کاملی است که از زمین تا آسمان امتداد دارد. این تعبیرِ قدرتمند یادآور کرامت و مقام ارجمندی است که انسان از آن بهره‌مند است.»
امام موسی صدر می‌گوید، خداوند به انسان خصوصیتی داد که با آن می‌تواند به اخلاق خداوندی متخلق شود. لازمه این متخلق شدن به اخلاق حضرت حق نیز آزادی است. خداوند انسان را آزاد آفرید تا امکان یابد که در مسیر کسب علم و معرفت گام نهد. اسلام، در موارد بی‌شماری از کتاب و سنت، انسان را بر این قابلیت‌ها آگاه کرده است تا به او روحیه ببخشد، و او را به مقام گرامی خویش و برتری‌اش بر بسیاری از مخلوقات آگاه کند. این امتیاز در برخی از آیات قرآنی درج شده است.
امام موسی صدر معتقد است در احکام و قوانین اسلامی نیز «کرامت انسان» یک اصل محوری است و بسیاری از قوانین بر اساس همین اصل به وجود آمده‌اند. از جمله آموزش‌هـای اسلامی کـه بـر اساس حرمت و کرامت انسان بنا شده، اصل قداست بخشیدن به کل نیازمندی‌های انسان است. اسلام به جمیع این نیازمندی‌ها اذعان کرده و آنها را در شمار نعمت‌های الهی قرار داده و احکام خود را برای هدایت و برآوردن این رغبات و تمایلات وضع کرده است. همچنین در دین بر این مساله نیز تاکید شده که کوشش مشروع برای پاسخ‌گویی به تمایلات، عبادت است. رسول اکـرم در صدر وصایـای خویش بـه صحابیِ بزرگوار خود، ابوذر غفاری، قاعده‌ای را مطرح کرده است که بر اساس آن مسلمان می‌تواند همیشه در حالِ عبادت و پرستش خداوند باشد، حتی در حال خواب یا به هنگام خوردنِ غذا. اسلام هیچ‌گاه مسلمان را به سرکوب کردن نیاز‌ها تشویق نکرده است. در حدیث شریف آمده است که دعای کسانی که فقط به نماز و نیایش اکتفا می‌کنند و تلاش برای تحصیل روزی را رها کرده‌اند، مستجاب نمی‌شود و اشخاصی را که به این نمازگزاران انفاق می‌کنند و روزی می‌رسانند، بر‌تر و والا‌تر هستند.
از نظر امام موسی صدر دعوت به تکریم و گرامیداشت دیگران که در دین بیان شده، دلیل دیگری بر اهمیت توجه به کرامت انسانی است. آن‌طور که بر هر مسلمانی واجب است که به شخصیت و اموال و آبروی دیگران احترام بگذارد و تعد‌ی و تجاوز گفتاری و عملی به جان و مال و آبروی انسان‌ها بر وی حرام شده است.
اسلام نیز کوشش می‌کند تا از انسان، حتی قبل از تولد، محافظت و صیانتِ دقیق کند. لذا به شخصی که می‌خواهد ازدواج کند، دستور می‌دهد تا مادر صالحی برای فرزندان خود برگزیند: «اختاروا لِنطفکم» و چنین توجهی را در دوران حمل، وضع حمل، شیرخوارگی، ایام کودکی و، بالاخره، در همه ادوار تربیت همچنان توصیه می‌کند.
به گفته امام موسی صدر، در اسلام صد‌ها حکم در این زمینه می‌یابیم که عمدتاً بر اساس تکریم و گرامیداشت انسان بنیان نهاده شده است. او در تفسیر آیاتی که ظاهر آن بر تخفیف مقام انسان است نیز بیان می‌دارد که ارسال چنین آیاتی با این تعبیرات خاص هشدار به انسان‌ها برای جلوگیری از غرور و کبرشان در مواقع خاص، مانند پیروز شدن در جنگ و... است. چرا که کرامت و عظمت و فضل انسـان امـانتـی است از جانـب خداوند که به وی داده است. بنابراین، شایسته نیست که وی به چنین کرامتی غره شود.