ترجمه مهدی فرخیان؛ یک ماه پس از مراسم جنبش امل برای بزرگداشت دکتر شریعتی، امام موسی صدر در درس‌های هفتگی خود برای اعضای جنبش امل به مناسبت میلاد حضرت علی صحبت می‌کند و در بین این صحبت درباره دکتر شریعتی توضیحاتی ارائه می‌دهد. متن این قسمت از سخنرانی امام موسی صدر برای اولین بار در ایران ترجمه شده است.

***

دوستی داشتیم که یکی از رهبران اندیشه اسلامی بود، او دکتر علی شریعتی است، و چندی پیش وفات کرد. در نشریه «الرساله» که ان شاء الله دو، سه روز آینده چاپ خواهد شد، تصاویر و مطالبی درباره او خواهید خواند.

دوست دارم تا تصویری از این مرد برای شما ترسیم کنم و به همین مناسبت پرتویی بر بعد جهانی حرکتمان بیفکنم. پدر دکتر شریعتی، روحانی‌ای است که معمم نیست. اسم او شیخ محمدتقی شریعتی است. او مردی فاضل و موسس «دفتر پژوهش‌های قرآنی» در مشهد است. من حدود ده سال پیش سخنرانی‌هایی در این موسسه ایراد کردم. دکتر شریعتی ایرانی و اهل روستای مزینان در یکی از کویرهای ایران و فارغ التحصیل دانشگاه سوربن فرانسه در رشته جامعه‌شناسی بود. پس از بازگشت به ایران در دانشگاه مشهد و سپس در دانشگاه تهران به تدریس پرداخت و پس از آن مبلغ دین شد. او بیش از ۱۵۰ نوشته دارد، که در واقع سخنرانی‌های اوست که چهار ساعت پنج ساعت، شش ساعت و هفت ساعت فی البداهه ادامه پیدا می‌کرد. این سخنرانی‌ها ضبط و سپس چاپ می‌شدند. او ادیبی بلندمرتبه با اندیشه‌های اسلامی و تفکر مبارزاتی روشنفکرانه بود. اسلامی بودن اندیشه‌های او و موضع برخی روحانیون نسبت به او باعث نشد که دعوت او به دعوتی محافظه کارانه و واپس گرایانه تبدیل شود، زیرا در بیشتر محافل، دعوت‌های اسلامی، دست کم محافظه کارانه شمرده می‌شود. دعوت دکتر شریعتی به اسلام، مترقی و انقلابی و مبارزاتی یا آن چیزی است که ما در جلسات خود «جنبش» می‌نامیم. یعنی اسلام دکانی نیست که باید از منافع آن مراقبت کنیم و برای آن چیزی از مردم بگیریم و مردم را برای خدمت به اسلام مسخر کنیم، آن چنان که برای موسسات دینی چنین اتفاقی افتاد. موسسات دینی امروزه برای خود اموال و اوقاف و مردان و پروتکل‌ها و امور مخصوص به خود و همچنین دشمنی‌ها و نشست‌ها و مکاسب خود را دارند. دقیقاً مانند شوروی و چین، پس از آنکه تبدیل به دولت شدند فراموش کردند که جنبش‌هایی جهانی و انقلابی بودند. آنان شروع به حفظ منافع خود کردند و برای حفظ این منافع، هم پیمانی حتی با شیطان، یا نیمه شیطان واجب است. می‌بینیم که چین کمونیست، امروز برای حفظ منافع خود و برای رقابت با شوروی، با نیروهای دست راستی جهان همسو می‌شود. اتحاد جماهیر شوروی هم همین کار را می‌کند. بنابراین حرکت‌ها و جنبش‌های انسانی در مرحله‌ای از مراحل به حرکاتی محافظه کارانه تبدیل می‌شوند. چه وقت؟ وقتی پیر شدند. هر حرکتی در ابتدا جوان و شاداب و پویا است و بی‌باکانه هجوم می‌برد و پیش می‌رود، تا زمانی که پایه گذاران آن از نفس می‌افتند و پیر می‌شوند. پس از این می‌اندیشند که چگونه می‌توانند خود را حفظ کنند. با مردم درگیر نمی‌شوند، و با این و آن هم پیمان می‌شوند و به حفظ منافع می‌اندیشند. دکتر شریعتی در یکی از کتاب‌هایش می‌گوید؛ در فرانسه می‌خواستم مجله «ژون آفریک» را بخرم. متوجه شدم که سازمان امنیت فرانسه، نسخه‌های این مجله نوپا را جمع کرده است. با خود گفتم؛ سبحان الله، فرانسه، خاستگاه آزادی‌ها و مرکز همه دعوت‌ها است؛ از کمونیستی تندرو تا راست و تا حرکت‌های اگزیستانسیالیسم و خلاصه همه حرکت‌ها. چگونه است که فرانسه از مجله «ژون آفریک» می‌ترسد و آن را جمع آوری می‌کند؟ علت این است که این مجله نوپا و حرکتی نو است که بی‌باکانه هجوم می‌برد، در حالی که دیگر حرکت‌ها در حال تبدیل شدن به موسساتی محافظه کارند و فعالیت خود را دارند.

دکتر شریعتی یکی از رهبران اندیشه اسلامی در جهان بود. افکار او واقعاً ارزشمند است. در جلسات هفتگی او در محلی به نام حسینیه ارشاد، حدود شش هزار دختر و پسر دانشجو شرکت می‌کردند. از جانب رژیم ایران با او مخالفت‌هایی شد. همچنین از جانب گروهی از روحانیون مورد حمله قرار گرفت؛ گروهی که گمان می‌برند اسلام در احتکار آنان است و حق و ارث آنان است و تنها ایشان هستند که دین را می‌فه‌مند و غیر آنان کسی حق فهم دین را ندارد. این مرد عملاً الهام بخش بسیاری از اندیشه‌ها و جنبش‌های اسلامی است و جنبش ما هم یکی از جنبش‌ها است. ما تلاش می‌کنیم به اذن خدا علاوه بر شماره آینده مجله «أمل و رساله» یک شماره نیز اختصاصاً درباره افکار او منتشر کنیم. همچنین می‌کوشیم تا حد توانمان کتاب‌ها و سخنرانی‌های او را ترجمه و در لبنان منتشر کنیم. بی‌شک جریانی که دکتر شریعتی را محترم می‌شمرد و او را تکریم می‌کند، جوانان مسلمان ایرانی هستند که‌‌ همان جریان فراگیر در ایران‌اند. اینان جوانان مسلمان ایرانی هستند که جریان اسلامی را از دیگر جریانات حزبی قدرتمند‌تر کرده‌اند. یعنی دانشگاه در دستان آنان است. حرکت اسلامی تاثیر ژرفی در جامعه ایران گذاشته است. حتی کمونیست‌ها هم تسلیم رژیم شدند، اما حرکت اسلامی همچنان مقاومت و مبارزه می‌کند. فقدان دکتر شریعتی یکی از ضایعات در عرصه اندیشه اسلامی و اندیشه مبارزاتی پویای متکی بر ایمان به خداست، از همین رو ما فقدان او را ضایعه‌ای برای خود می‌دانیم. امروز که متعلق به حضرت علی، مولای ما و مولای اوست، او را تکریم می‌کنیم و برایش فاتحه قرائت می‌کنیم.