شهریور ماه که آغاز می‌شود و روز به روز پیش می‌رود خاطره تلخ سفر امام موسی صدر به لیبی و ربوده و ناپدید شدنش در ذهن‌ها مرور می‌شود...
معصومه جوادی نسب - امام موسی صدر را بیشتر از همه برای تعامل و رویکرد گفت و گو محورش با ادیان و مذاهب دیگر می شناسیم. او که با این نگاه، وحدت و همدلی را میان فرقه های متعدد موجود در لبنان ایجاد کرد. وقتی اوضاع کنونی خاورمیانه را می بینیم که هر بهانه کوچکی اختلافی بزرگ می شود تا فاصله بین شیعه و سنی و مسیحی و مسلمان را زیادتر کند، بیشتر از همیشه از در صحنه نبودن این اندیشمند بزرگ حسرت می خوریم.
حوراء صدر، فرزند امام موسی صدر در گفت و گو با خبرآنلاین به خاطره جالبی در این باره اشاره می کند و می گوید: «در سال های بعد از جنگ یکی از خبرنگاران می پرسد که چرا مدتی است که خبری از شما در رسانه ها نیست؟ امام در پاسخ می گوید که تلاشی که باید برای تخفیف این رنج ها انجام دهم، انجام می دهم ولی اطلاع رسانی نمی شود یا سانسور می شود. اما اگر به علت جنگ لبنان برگردیم، در لبنان که محل همزیستی ادیان مختلف است، من نماد این همزیستی هستم. اگر قرار است ضربه ای به این همزیستی بزنند به نماد آن یعنی من می زنند.»
و کسانی که مخالف این همزیستی بودند بالاخره ضربه بزرگ خود را زدند، او را ربودند و پنهان کردند و 37 سال است که نماد همزیستی ادیان پشت میله های زندان منتظر است در حالی که ادیان و مذاهب مختلف در آتش فتنه و کثرت می سوزند.
موسی صدر اولین شخصیت مسلمانی است که یک منسک دینی را در کلیسا انجام داده است. اتفاقی که نه پیش از آن و نه بعد از آن نیفتاده است. او در ماه فوریه سال ۱۹۷۵، (سی بهمن ۱۳۵۳) در مراسم آغاز روزه مسیحیان در
کلیسای کبوشیین بیروت که مهم‌ترین کلیسای کاتولیک این شهر بود، در قالب
خطبهٔ موعظهٔ آغاز روزه، سخنرانی می کند. این سخنرانی عملی بدیع و ساختارشکنانه است که توانست سمبلی برای وحدت اسلام و مسیحیت و بهبود روابط مسیحیان و مسلمانان لبنان باشد.
(مراسم سخنرانی در کلیسای کبوشیین)
امام صدر در این سخنرانی از انسان می گوید، عنصر مشترک همه ادیان و در حالی که همه ادیان را یکی می داند می گوید: «برای انسان گرد آمده‌ایم، انسانی که ادیان برای او آمده‌اند، ادیانی که یکی بوده‌اند و هرکدام ظهور دیگری را بشارت می‌داده است و یکدیگر را تصدیق می‌کرده‌اند. خداوند، به‌واسطۀ این ادیان، مردم را از تاریکی‌ها به سوی نور بیرون کشید و آنان را از اختلافاتِ ویرانگر نجات داد و پیمودن راه صلح و مسالمت آموخت.
ادیان یکی بودند، زیرا در خدمتِ هدفی واحد بودند: دعوت به سوی خدا و خدمتِ انسان. و این دو نمودهای حقیقتی یگانه‌اند. و آن گاه که ادیان در پی خدمت به خویشتن برآمدند، میانشان اختلاف بروز کرد. توجه هر دینی به خود آن‌قدر شد که تقریباً به فراموشی هدفِ اصلی انجامید. اختلافات شدت گرفت و رنج‌های انسان فزونی یافت.
ادیان یکی بودند و هدفی مشترک را پی می‌گرفتند: جنگیدن در برابر خدایان زمینی و طاغوت‌ها و یاری مستضعفان و رنج‌دیدگان. و این دو نیز نمودهای حقیقتی یگانه‌اند. و چون ادیان پیروز شدند و همراه با آنها مستضعفان نیز پیروز شدند، طاغوت‌ها چهره عوض کردند و برای دستیابی به غنایم پیشی گرفتند و در پی حکم راندن به نام ادیان برآمدند و سلاح دین را به دست گرفتند، و این‌گونه بود که رنج و محنت مظلومان مضاعف گشت و ادیان دچار مصیبت و اختلاف شدند. هیچ نزاعی نیست مگر برای منافع سودجویان... »
این روزها که اختلافات بین مسیحیان و مسلمانان و بین شیعیان و اهل تسنن در منطقه خاورمیانه بالا گرفته و هر روز هیزمی بر آتش این اختلافات افزوده می شود تعامل و ارتباط همدلانه امام موسی صدر با همه فرقه ها بیش از پیش آرزو می شود. روحانی شیعه ای که آن چنان توانست قلب مسیحیان لبنان را تسخیر کند، مقابل اختلاف تاریخی شیعه و سنی نیز می ایستد و باز متفاوت از همه عمل می کند. او نه شیعیان را فرقه ناجیه معرفی می کند و نه درصدد است که سنی و مسیحی و دروزی را شیعه کند چرا که معتقد است ادیان در خدمت انسان هستند نه انسان در خدمت ادیان.
(امام موسی صدر در جمع رهبران ادیان)
حوراء صدر درباره چگونگی این همدلی میان شیعه و سنی می گوید: «یکی از ویژگی های امام موسی صدر هماهنگ بودن اندیشه و عمل در ایشان است. هر چه گفتند، عمل هم کردند. یک بار خودم در همان عالم کودکی از ایشان سوالی پرسیدم که خود سوال هم یادم نیست اما بخشی از پاسخ را در ذهن دارم. می دانید که در لبنان تعدد فرقه و مذهب بسیار است و صحبت فرقه ناجیه هم که یکی بیشتر نیست وجود داشت و من درباره این وضعیت پرسیدم و ایشان این آیه را برای من خواندند: إِنَّ الَّذِينَ آمَنُواْ وَالَّذِينَ هَادُواْ وَالنَّصَارَى وَالصَّابِئِينَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحاً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ (بقره، 62- کسانی که ايمان آوردند و کسانی که آيين يهودان و ترسايان و صابئان را، برگزيدند، اگر به خدا و روز بازپسين ايمان داشته باشند و کاری شايسته کنند، خدا به آنها پاداش نيک می دهد و نه بيمناک می شوند و نه محزون)
من این سوال را در بالای منبر یا در میان جمع نپرسده بودم اما به من پاسخ دادند که هر کسی تلاش کند و ایمان داشته باشد و عمل کند نباید بترسد. این نشان دهنده اعتقاد راسخ ایشان به وحدت و همزیستی است. بارها توصیه ایشان نقل می شود که افراد را جدا و دسته بندی نکنیم و مهر مخالف نزنید.»
فرزند امام موسی صدر در ادامه خاطره ای را نقل می کند و می گوید: «رئیس سابق دانشگاه لبنانی که شیعه بود، نقل می کند که در جوانی چپ گرا بودم و اصلا اعتقادات من به امام موسی صدر نزدیک نبود ولی بارها امام با من تماس گرفته و می گفت بیا با هم بنشینیم و صحبت کنیم و هیچ وقت هم نمی گفت از این اعتقاد خودت عدول کن بلکه تنها می خواست که حرف بزنیم. امام با همه این ارتباط گفت و گویی را برقرار می کردند. هدف اصلی ایشان را نمی دانم چه بود اما همین کار موجب برداشت مثبتی نزد مخاطبش می شد و از طرفی هم می خواستند ببینند حرف آنها چیست و متوجه سخنانشان بشوند و اگر نیاز بود راه حلی ارائه کنند.»
(امام موسی صدر به همراه شیخ حسن خالد، مفتی اهل تسنن و شیخ محمد ابوشقرا، شیخ عقل دروزیان لبنان)
امام موسی صدر در زمانی که به ریاست مجلس اعلای شیعیان در لبنان برگزیده می شود نامه ای به شیخ حسن خالد، مفتی اهل‌سنت لبنان می نویسد و در آن اشاره می کند: « در این ایام دشواری که امت اسلامی را نگرانی و اضطراب فراگرفته و در برابر خطرهایی که حال و آینده سراسر این منطقه را دستخوش توفان کرده، بیش از پیش نیاز مبرم مسلمانان به وحدت و یکپارچه کردن صفوف متفرق و هماهنگی و انسجام تلاش‌های مختلف آنان نمایان می‌شود. این امر از آن رو ضروری است که مسلمانان باید در حرکت به‌سوی آینده و ترسیم سرنوشت تاریخی و ادای مسئولیت‌هایشان مسیر خود را بشناسند و به خویشتن اعتماد کنند.
اتحاد کلمه و وحدت نیرو‌ها و افزایش توان فقط برای این نیست که این موارد بزرگ‌ترین هدف‌های دینی‌اند، یا آنکه وصیت پیامبر عظیم‌الشأن ماست، بلکه این مسائل با تمامیت زندگی ما و کرامت ما و وجود نسل‌های ما مرتبط است و خودْ مسئله‌ای حیاتی است. این اتحاد کلمه نباید فقط به صورت یک شعار یا جمله زیبا جلوه‌گر شود، بلکه باید در تار و پود اندیشه و احساس ما، در فکر ما، در تپش قلب ما و در راه و روش ما خودنمایی کند. این وحدت رکن اساسی برای آینده است.»
او در ادامه نامه راهکارهایی عملی برای این نزدیکی و وحدت را ارائه می کند تا مانند همیشه آنچه را که به آن اعتقاد دارد، اجرا و عملی کند.
اینها نمونه های اندکی از تلاش ها و حرکت های عملی امام موسی صدر برای وحدت و همزیستی ادیان مختلف است. برنامه جامع امام صدر نه با شعله ور شدن آتش جنگ داخلی و نه اختلافات بیرونی هیچ گاه متوقف نمی شد و مسیر خود را ادامه می داد و تنها از میان برداشتن او می توانست خللی به آن وارد کند.
و درست 37 سال پیش در شهریور ماه 1357 امام به سفری رفت که بازگشتی نداشت و سهم دوستداران و طرفداران اندیشه والایش تنها بی خبری و چشم انتظاری شد. دشمنان وحدت و همزیستی و همه کسانی که از اختلاف و کثرت سود می بردند او را ربوده و پنهان کردند و آتش اختلافات دامن زدند تا امروز از پس این همه آشوب و ظلم و کشتار تنها حضور و بازگشت او آرزوی همه معتقدان به همزیستی و صلح باشد. امید است همه کسانی که می توانند سهمی در آزادی و بازگشت این اندیشمند بزرگ داشته باشند دریغ نکنند و فرصت ها را بیش از این از دست ندهند.
و همه ما همچنان او را در چشم در راهیم ...