علیرضا محمودی، در یادداشتی که برای «بازتاب» ارسال کرده، به انتقاد از هرگونه گسترش روابط با لیبی پرداخته و نوشته است:
گفته‌اند در زمان فتحعلی‌شاه هنگامی که ایران و روسیه اختلافات فراوانی داشتند شاه قاجار در نتیجه ناآگاهی و خوش‌باوری می‌پنداشت که خواهد توانست با ملایمت و دوستی از منافع و تمامیت ارضی ایران در مقابل روس‌ها دفاع کند لذا هدایای فراوانی را در قالب کاروانی برای تزار روس فرستاد. [۱]
به کهنسالی رسیده و به پیری گام نهاده اما پیرانه‌سر هنوز به جوانی نوبالغ می‌ماند. با وجود این او بی‌نظیر است؛ او کسی نیست جز معمر قذافی، رهبر لیبی. نخستین نشانه عظمت خود را آنجا رقم زد که لیبی را «جمهوری عظمی» نامید. این‌گونه بود که با یک لغزش قلم، لیبی به کشوری در حد و اندازه امپراتوری بریتانیا مبدل شد. [۲]
سخنان روز عید غدیر مقام معظم رهبری در تبیین برخی نشانه‌ها و اخبار مبنی بر تلاش مشترک آمریکا و انگلیس و تشکیل اتحادی با حضور این دو کشور و چند کشور عربی علیه جمهوری اسلامی ایران، هشداری برای همگان بود که باید بلافاصله برای بررسی و اجرایی‌کردن مضمون این هشدار اقدام شود. با تأسف باید گفت برخی از این کشورهای عربی در پی تضعیف جمهوری اسلامی و تحکیم پیوندهای خود با آمریکا هستند. با نگاهی به رفتار و موضعگیریهای حکومت لیبی و قذافی، رئیس این کشور این مسأله را بررسی می‌کنیم.
۱- چند روز پیش شبکه تلویزیونی «المستقله» که برنامه‌های خود را به زبان عربی از لندن پخش می‌کند، مصاحبه‌ای با یکی از جدایی‌طلبان اهوازی ترتیب داده بود. نام این برنامه «أحواز، پشت پرده و ابعاد آن» بود که در آن مصاحبه‌شونده با شور و حرارت خاصی درباره برخی حوادث و تحرکات جدید تجزیه‌طلبان خوزستان صحبت می‌کرد. وی در این برنامه تصریح کرد که فعالان گروه‌های تجزیه‌طلب اهواز، دفا‌تر و مؤسساتی رسمی در لیبی و برخی کشورهای عربی چون کویت و امارات تأسیس کرده‌اند و با کمک‌هایی که این کشور‌ها و به‌وی‍ژه لیبی در اختیار آنان قرار می‌دهند در پی اهداف جدایی‌طلبانه خویشند.
نگاهی اجمالی به تاریخچه رفتار حکومت لیبی نشان می‌دهد که این تحرکات از سوی قذافی تازگی ندارد چرا که از دی‌ماه ۱۳۵۱، دولت آن کشور به‌طور علنی به حمایت از گروه‌های تجزیه‌طلب در جنوب پرداخته [۳] و تحت نام «جبهه آزادی بخش أحواز و عربستان» در نقشه‌های جغرافیایی که در لیبی به چاپ رسیده علاوه بر اینکه نام «خلیج‌فارس» را به «خلیج عربی» تغییر داده، منطقه خوزستان را نیز به‌عنوان یک ناحیه عربی که باید به اعراب بازگردد، ذکر کرده است. همچنین برخی مقامات لیبیایی که در اوایل انقلاب و با استفاده از فرصت به‌وجود آمده قصد دیدار با برخی از اعضای اولیه باند مهدی هاشمی را داشتند از طریق اهواز وارد خاک ایران شده بودند. [۴]
۲- همگان نیک می‌دانند که عامل و بانی ایجاد نخستین غائله هسته‌ای و منبع فروش اطلاعات حساس هسته‌ای ایران به غرب، حکومت لیبی بوده است. این مسأله را حسن روحانی، دبیر وقت شورای‌عالی امنیت ملی نیز بیان کرده است. [۵] جالب آنکه لیبی در آخرین رأی‌گیری شورای‌حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره ایران، با دادن رأی ممتنع، به اردوگاه آمریکا و سه کشور اروپایی بر ضد ایران پیوست.
این موضعگیری آنجا جالب‌تر می‌شود که بدانیم پس از ارسال رایگان فناوری‌های حساس مرتبط با انرژی هسته‌ای با یک فروند کشتی از طرابلس به آمریکا به دستور قذافی و نیز ارائه نقشه سانتریفیوژ‌ها به مقامات آمریکایی، بسیاری از کشورهای غربی خواستار تبعیت ایران از الگوی لیبی و اقدام خفت‌بار قذافی شدند.
۳- در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۸۳ نیز حکومت لیبی برگ دیگری از اقدامات خصمانه خود بر ضد کشورمان را رو کرد. در آن زمان، نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان‌ملل‌متحد طی گزارشی که برای بررسی به تهران فرستاد اعلام کرد که نماینده لیبی در سازمان‌ملل از طریق ارسال نامه‌ای محرمانه به رئیس وقت شورای‌امنیت درخواست کرده تا شکایت سابق علیه ایران درباره جزایر سه‌گانه خلیج‌فارس مجدداً به جریان بیفتد. این قضیه به زمانی برمی‌گردد که در تاریخ ۹/۹/۱۳۵۰ حق ایران بر جزایر ابوموسی، تنب کوچک و تنب بزرگ به رسمیت شناخته شد اما رژیم لیبی به همراه سه کشور عربی دیگر علیه ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد شکایت کرد که در آن زمان با توجه به حمایت غرب از رژیم حاکم بر ایران، آن شکایت به جایی نرسید. [۶]
۴- حکومت لیبی اخیراً پس از اعدام صدام، سه روز عزای عمومی اعلام و برگزاری هر گونه جشنی را به مناسبت عید قربان ممنوع کرد. این حکومت همچنین دستور داد پرچم‌ها را نیمه‌افراشته نگه دارند. قذافی، اعدام صدام را «باطل» خواند و محکوم کرد و دستور داد مجسمه‌ای از صدام پای چوبه دار درست کنند تا در کنار مجسمه عمر مختار، قهرمان ملی لیبی، نصب نمایند. [۷] این در حالی است که صدام به‌عنوان دشمن درجه‌یک ایران، طی هشت‌ساله جنگ تحمیلی در دوران حکومت خود فجایع فراوانی را چه در حق ملت خود و چه علیه جمهوری اسلامی ایران و اعراب مرتکب شد که حتی یادآوری آن‌ها شرم‌آور است.
۵- زمانی که قذافی در ۲۸ سال پیش و دقیقاً در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی ایران، امام موسی صدر را ربود، بسیاری از دلسوزان انقلاب‌اسلامی هشدار دادند که ربودن ایشان آن هم در اوج بالندگی و قدرت شیعیان لبنان و ایشان در چارچوب طرحی گسترده‌تر برای جلوگیری از قدرت‌گرفتن شیعیان در منطقه و مآلا ایران است که بار‌ها نیز هراس خود را از این مسئله بیان کرده‌اند.
امام راحل (سلام‌الله‌علیه) به‌خوبی قذافی را شناخته بودند و هیچ‌گاه به وی اعتماد نکردند. علی جنتی، معاون سابق وزیر کشور و سفیر فعلی ایران در کویت، در کتاب خاطرات خود به عدم‌اطمینان حضرت امام (سلام‌الله‌علیه) به قذافی اشاره می‌کند و می‌گوید: زمانی که مدت اقامت حضرت امام در پاریس رو به پایان بود، به ایشان پیشنهاد دادیم به لیبی بروند. تصور ما این بود که ایشان از این پیشنهاد استقبال کنند اما امام خمینی نپذیرفتند. [۸]
اما متأسفانه باید گفت که به‌رغم تمامی این اقدامات خصمانه، تا کنون و به دلایلی نامعلوم، مجموعه مواضع و سیاست‌ها در پیوند با لیبی، بیانگر رویکردی است که به‌شدت با دستورات اکید و رهنمودهای امام راحل و نیز سیاست‌ها و موضعگیریهای صحیح در تضاد است و نشانه شتاب‌زدگی در محاسبات و آینده‌نگری نادرست متولیان سیاست خارجی است.
راهبرد جمهوری اسلامی در برابر سیاست‌های لیبی باید به‌گونه‌ای باشد تا مانع هرگونه ضربه‌ای از سوی لیبی به عزت، حیثیت، منافع و امنیت ملی کشورمان شود. همان‌گونه که پنج تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی در تذکری کتبی به وزیر امور خارجه خواستار اعتراض به رفتار غلط و موضع لیبی در خصوص اعدام صدام شدند، [۹] سیاست مماشات در برابر ماجراجویی‌های قذافی اینک پس از ۲۰ سال شکست خورده و یک طرفه است. ادامه مماشات یعنی ادامه بستر سازی برای پذیرش و تحمل ضربات بیشتر لیبی. خوش بینی شاه قاجار به تزار روس منطقی‌تر از خوش بینی ما به رهبر لیبی است.
پی‌نوشت‌ها:
[۱] فصلنامه اطلاعات سیاسی و اقتصادی، مرداد و آبان ۱۳۸۵، ص ۲۹۴
[۲] خبرگزاری کار ایران (ایلنا)، بخشی از مقاله سلیم الحص، نخست وزیر اسبق لبنان
[۳] مباحث کشور‌ها و سازمان‌های بین‌المللی/۱۰۰، لیبی، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، ص۸۸
[۴] خبرگزاری کار ایران (ایلنا)، مصاحبه با دکتر ابراهیم یزدی، وزیر امورخارجه دولت موقت، ۲۶/۱۰/۱۳۸۳
[۵] مجله راهبرد، شماره ۳۴، سخنرانی حجت‌الاسلام حسن روحانی
[۶] مباحث کشور‌ها و سازمان‌های بین‌المللی/۱۰۰، لیبی، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه، ص۸۸
[۷] خبرگزاری کار ایران (ایلنا)، ۱۵/۱۰/۱۳۸۵
[۸] پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز زمانی که هیأت لیبیایی از حضرت امام خمینی (سلام‌الله علیه) خواسته بودند که اجازه دهند سرهنگ قذافی برای عرض تبریک به ایران بیاید امام پاسخ دادند: من فعلاً به قم می‌روم و این دیدار را به زمان دیگری موکول کنید. (صحیفه امام جلد۶ صفحه۳۵۷) ایشان همچنین در پاسخ به اظهار نظر حضرت آیت‌الله موسوی اردبیلی درباره سفر رئیس خودخوانده لیبی به ایران، فرموده بودند: او (قذافی) هنوز مسأله آقا موسی را حل نکرده است؛ چگونه او را بپذیرم؟!
[۹] خبرگزاری فارس.