مراسم بزرگداشت امام موسی صدر روز شنبه، پنجم اردیبهشت ۹۴ در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران برگزار شد. در این مراسم دکتر مهدی محقق ریاست انجمن، دکتر علی جنتی وزیر ارشاد، استاد سید هادی خسروشاهی محقق، حجت­الاسلام محمود دعایی سرپرست مؤسسه اطلاعات، مهندس مهدی چمران ریاست شورای شهر تهران، مهندس مهدی فیروزان مدیرعامل مؤسسه شهرکتاب سخنرانی کردند. در انتهای برنامه لوح سپاس انجمن به خانم حورا صدر، فرزند امام و مدیر مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر اهدا شد. 


چرا مسئلۀ ربودن امام صدر با جدیت پیگیری نمی‌شود؟ 


اولین سخنران مراسم دکتر مهدی محقق، ریاست انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران بود. وی ابتدا با تشکر از حضور افراد در این برنامه، با توجه به مکان نامناسب انجمن، به سابقه آشنایی خود با امام موسی صدر اشاره کرد و در پایان تأکید کرد که دولتمردان ایران باید سرنوشت چنین شخصیتی را به طور جدی پیگیری کنند. 


وی گفت: امام موسی صدر نامی آشناست نه تنها برای ما بلکه در تمام کشورهای عربی و اسلامی این شخصیت بزرگ را به‌خوبی می‌شناسند. من بار‌ها به کشورهای عربی سفر کرده‌ام و دیده‌ام که همه از او به نیکی یاد می‌کنند. و زحمات او را برای ایجاد وحدت میان مسلمانان تمجید و تعریف می‌کنند. متأسفیم که امام موسی صدر را میان خودمان نداریم. امید داریم که مقامات عالیۀ مملکت پیگیر پرونده امام موسی صدر باشند، تا بتوانند سرنخی از وضعیت ایشان پیدا کنند. 


وی افزود: نمی‌شود شخصیت بزرگی چون ایشان به هر دلیل ربوده شود و در مملکت ما کأن لم یکن منظور شود. این وظیفۀ ما مسلمانان است. امام موسی صدر اهداف مقدسی در تقریب بین مذاهب و ایجاد وحدت داشت که الان بیش از هر چیز نیازمند آن هستیم. ایشان از کسانی بود که این هدف را دنبال می‌کرد و به هدف خودش هم رسیده بود. ولی باز هم نیاز داریم که این وحدت به وسیلۀ ایشان ادامه پیدا کنند و افرادی باشند که او را اسوه و الگوی خود قرار دهند و در این راه قدم بردارند. 


محقق گفت: مگر چند امام موسی صدر در مملکت ما پیدا می‌شود؟ یا چگونه می‌توانیم امام صدر تربیت کنیم؟ این ارزش ندارد که اولیای امور پیگیری کنند؟ حیف است که او را به باد فراموشی بسپارند. 


رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران با اشاره به اینکه سابقه آشنایی­اش با امام موسی صدر به حدود شصت سال قبل برمی­گردد، گفت: در سال ۱۳۲۴ شمسی، پدرم، عباسعلی محقق واعظ خراسانی، به دعوت آیت­الله بروجردی به قم رفت و مدتی در آنجا منبر رفت. در اولین و یا دومین سفرم به قم، همراه پدر به دیدار مرحوم صدر بزرگ نایل شدم که جلال و شکوه و شوکت از تمام وجودش پیدا بود و در آن زمان از مراجع بزرگ تقلید در قم به شمار می‌­آمدند. 


محقق امام موسی صدر را شخصیت بسط یافته پدر، توصیف کرد و ادامه داد: ایشان به نشر حقیقت اسلام در بلاد عرب می‌­پرداخت. در‌‌ همان زمان یکی دو بار برای شرکت در همایش­هایی به لبنان سفر کردم. در آن همایش­‌ها که درباره رابطه اسلام با سنت و تجدد بود، بار‌ها از امام موسی صدر به عنوان فردی که تلاش می‌­کند راهی میان این دو ترسیم کند و مسلمانان را از افراط و تفریط برهاند، نام برده شد. 


این نویسنده و ادیب افزود: امام موسی صدرروحاً و جسماً افراد را جذب می‌­کرد که شاید کمتر در میان افراد هم نسلش این خاصیت وجود داشت. ما، من و مرحوم دکتر بهشتی و مرحوم علوی تهرانی و امام موسی صدر تقریباً همزمان وارد دانشگاه شدیم. همه ما در حوزه تحصیل کرده بودیم و هدفمان این بود که بتوانیم راه‌مان را برای حضور در فضاهای جدید باز کنیم. امام موسی صدر هم از ابتدا در این فکر بود که در کشورهای عربی نفوذ کند و وحدت اسلامی را استوار سازد و موفق هم شد. در هر کنگره­ای که شرکت می‌­کردیم همه درباره ایشان می‌­پرسیدند که چنین شخصیتی در کجا تحصیل و رشد کرده؟ 

لقب نجم المؤتمر (ستاره همایش) به امام موسی صدر

سخنران بعدی مراسم استاد سید هادی خسروشاهی بود که اشاره کرد با توجه به کمبود زمان، به جای ارائه مقاله، خاطراتی از آشنایی با امام موسی صدر را بیان می‌­کند. وی به نخستین روزهای آشنایی با امام موسی صدر در نشریه مکتب اسلام اشاره کرد و سپس، خاطره حضور همزمان با وی را در کنفرانس مجمع البحوث الاسلامی الجزایر را شرح داد و تأکید کرد در این همایش، مطبوعات از امام صدر با عنوان نجم المؤتمر (ستاره همایش) نام می‌­بردند. 


امام موسی صدر پناهگاه مبارزان انقلاب ایران 


دکتر علی جنتی، وزیرفرهنگ و ارشاد سخنران بعدی همایش بود درباره نقش امام صدر در احیای هویت شیعیان لبنان و حمایت از مبارزان ایرانی صحبت کرد. وی در ابتدا با تشکر از انجمن مفاخر ایرانی برای برگزاری چنین مراسمی گفت: قطعا همه با وضعیت خانوادگی مراتب علمی و فقهی امام موسی صدر آشنایی دارند. ایشان از خانواده علم و فقاهت برخاستند و خودشان فقیهی آگاه به زمان بودند. من اوایل سال ۱۳۵۴ با ایشان در لبنان آشنا شدم. 


وی ادامه داد: اگر کسی لبنان قبل از ورود امام موسی صدر را بشناسد، می‌­داند شیعیان چه وضعیتی داشتند، چه در جنوب و چه در بقاع. بیشترین سرمایه و قدرت در اختیار مسیحیان بود که در واقع بعد از خروج فرانسویان جایگزین آنان شده بودند. بعد از اینکه امام موسی صدر به لبنان رفتند، شروع به هویت­بخشی کردند. مجلس اعلا را تأسیس کردند که محل تجمع همه قبایل شیعه شد. سپس فعالیت­هایی برای آموزش فرزندان شیعه و کارآموزی آنان شروع کردند. این فعالیت­‌ها باعث شد به تدریج شیعیان شخصیتی برای خودشان احساس کنند و قدرت کسب کنند. 


وزیر ارشاد محبوبیت امام را محدود به شیعه لبنان ندانست و تصریح کرد: ایشان در بین اهل سنت و مسیحیان نیز بسیار محبوب بودند و مجلس اعلا در بیروت محل رفت و آمد شخصیت­های مختلف لبنان بود. شخص امام موسی صدر هم شخصیتشان به گونه­ای بود که سفرای کشورهای غربی و شرقی به طور مرتب به ویژه در طی جنگ داخلی لبنان به ملاقاتشان می‌­آمدند. 


جنتی با اشاره به تأسیس جنبش أمل، آن را جنبشی برای مبارزه با اسرائیل توصیف کرد و افزود: من شاهد اولین دوره­ای آموزشی امل با همکاری فلسطینی­‌ها، برای جوانان شیعه بودم. متأسفانه در آن دوره در طی آموزش، مینی منفجر شد و ۲۶ نفر از جوانان به شهادت رسیدند. این آغاز حرکت امام موسی صدر برای آموزش شیعیان بود که بتواند در جنوب از خودشان در مقابل اسرائیل دفاع کنند. آن هم در شرایطی که جنگ داخلی شروع شده بود و گروه­های مارکسیستی به طور گسترده شیعیان را جذب می‌­کردند. زمانی در یکی از اردوگاه­های فلسطینی شاهد بودم که حزب کمونیست لبنان، شیعیان را برای آموزش آورده بود. وقتی با آنان حرف زدم مشخص شد چیزی از کمونیسم نمی‌­دانند و صرفا به این دلیل که این احزاب نیازهای اولیه خوراک و پوشاکشان را تأمین می‌­کردند جذبشان شده بودند. در چنین شرایطی امام موسی صدر با تأسیس جنبش أمل، این جوانان را هم با مکتب شیعی آشنا کردند و هم آموزش نظامی دادند که بعد‌ها در جنگ داخلی نقش مؤثری در حمایت از مسلمانان ایفا کردند. 


وزیر ارشاد گفت: به­حق باید گفت آنچه امروز از قدرت شیعه در لبنان شاهد هستیم که مناسبات سیاسی بدون حضورشان به نتیجه نمی‌­رسد و اسرائیل نیز دیگر هرگز امکان اشغال جنوب را ندارد، نتیجه بستری است که امام موسی صدر ایجاد کرد. 


وزیر فرهنگ و ارشاد در بخش دوم سخنانش به حمایت امام موسی صدر از مبارزان ایرانی اشاره کرد. وی گفت: بنده و برخی دیگر از دوستان مانند مرحوم محمد منتظری، جزو اولین افرادی بودیم که به لبنان و سوریه رفتیم. بعد از آن به دلیل انشعاب در سازمان مجاهدین خلق بچه­های مسلمان سازمان مجبور به خروج از ایران شدند. آنان هم خودشان آموزش نظامی دیدند و هم تعداد قابل توجهی را آموزش دادند که بعد از بازگشت به ایران نقش مؤثری در مبارزات داشتند. مأمن و پناهگاه همه ما امام موسی صدر بود. اگر حمایت­های ایشان نبود، نه در لبنان و نه در سوریه نمی‌­توانستیم اقامت و فعالیت داشته باشیم. 


جنتی ادامه داد: خرداد سال ۱۳۵۴ یا ۵۵ بود که آقای هاشمی به سوریه آمدند و ما را به لبنان بردند و به امام موسی صدر معرفی کردند. ایشان هم از هیچ کمکی به ما دریغ نکردند. در کتاب خاطراتم نمونه­هایی از معرفی­نامه‌های ایشان به اداره گذرنامه یا مراکز دیگر را آورده­ام که تلاش می‌­کردند شرایط اقامت ما را فراهم کنند. در سوریه نیز ایشان با حافظ اسد صحبت کردند و وی به وزیر کشورش دستور داد که به ما اجازه اقامت بدهد. در اثر کمک­های مادی و معنوی ایشان بود که توانستیم در آنجا بمانیم و فعالیت کنیم. 


وی به تلاش امام صدر برای نجات ایرانیان دربند نیز اشاره کرد و گفت: ایشان حدود سال ۵۰ به ایران آمدند و ملاقاتی با شاه داشتند. این مطلب را مرحوم بهشتی بعد‌ها در منزلمان تعریف کرد و گفت که به دلیل شخصیت و جایگاه امام صدر، قرار ملاقاتی با شاه ترتیب داده شده بود و من به ایشان گفتم که راجع به حنیف­نژاد و سایر رهبران مجاهدین خلق هم صحبت کنید. ایشان هم بعد از ملاقات گفتند که من همه مطالب را مطرح کردم و حین صحبت به صورت شاه نگاه می‌­کردم تا عکس­العملش را ببینم. 


وزیر ارشاد تصریح کرد: آنچه درمورد ایشان اتفاق افتاد تاوان همین حمایت­‌ها و حرکت­‌هایشان بود. ایشان حق عظیمی به گردن شیعیان لبنان و منطقه دارد. حتی بسیاری از فعالیت­هایی که در سوریه برای شیعیان انجام شد به واسطه حضور ایشان بود. 

جنتی سخنانش را با آرزوی بازگشت امام موسی صدر به پایان برد و گفت: امیدواریم خدا ایشان را نجات دهد و به ما بازگرداند و ما بتوانیم راهی را که ایشان گشوده‌اند، ادامه دهیم. 


وقتی خواننده مطرح لبنانی برای امام برنامه اجرا کرد


سید محمود دعایی، سرپرست مؤسسه اطلاعات سخنران بعدی مراسم بود. وی که در ابتدا خود را کوچک­‌تر از صحبت درمورد امام موسی صدر دانست، خاطراتی از وی نقل کرد. 


دعایی ابتدا خاطره­ای از دیدار امام موسی صدر در قم تعریف کرد: من در قم جزو گروهی بودم که نشریه بعثت را منتشر می‌­کردیم. در‌‌ همان سال­‌ها امام موسی صدر سفری به ایران آمدند و آقای هاشمی جلسه­ای را با حضور اعضای نشریه بعثت و فضلای قم در منزلشان ترتیب دادند و ایشان را هم دعوت کردند. بعد از ورود آقا موسی، مرحوم آیت­الله منتظری وارد شدند و قصد داشتند در گوشه­ای بنشینند. امام موسی صدر تا ایشان را دیدند، با آن قد بلند خم شدند و با اصرار دست آقای منتظری را بوسیدند و گفتند شما استاد من بودید و حق استادی به گردن من دارید. بعد هم ایشان را جای خود نشاندند. این رفتار برای ما که آن زمان طلبه بودیم بسیار آموزنده بود. اینکه شخصیت برجسته­ای مانند امام موسی صدر اولا این دعوت دوستانه را می‌­پذیرد و بعد اینگونه به استادش احترام می‌­گذارد. 


سرپرست مؤسسه اطلاعات سپس به نقش امام موسی صدر در سازماندهی شیعیان اشاره و تأکید کرد: ایشان برای تحقق این هدف از هیچ عملی فروگذار نبود. حاضر بود به ملاقات شخصیت­های مختلف برود و از همه دعوت کند. در مقابل عده­ای هم بابت این ملاقات­‌ها از ایشان انتقاد می‌­کردند. در حالی که امام موسی صدر رهبر نظام شیعیان لبنان بود که در عین حال هرگز آرمان­‌ها و اهداف خود را فراموش نکرد. نمونه بارز آن هم حمایت ایشان از مبارزان ایرانی بود. اما این مقام هم الزامات خود را داشت.‌‌ همان طور که حضرت امام خمینی در زمان رهبری نهضت غرب و شرق را یکجا محکوم می‌­کنند اما وقتی در جایگاه رهبری نظام قرار می‌­گیرند به رهبر شوروی نامه می‌­ نویسند. 


دعایی در ادامه به حمایت امام موسی صدر هنرمندان نیز اشاره کرد و گفت: در جهان عرب دو خواننده مطرح وجود داشت: ام­کلثوم در مصر و فِیروز در لبنان. فِیروز زنی مسیحی بود و جزو هنرمندان فاخر به شمار می‌­رفت که برای حمایت از امام موسی صدر و در مسیر ایشان آهنگی در حمایت از فلسطین اجرا کرد که یکی از زیبا‌ترین سروده­های جهان عرب به نفع آرمان فلسطین بود. 


وی ادامه داد: زمانی امام موسی صدر و فیروز همزمان در مصر بودند. امام به وی پیام داد که اطلاع نداشتم در اینجا برنامه­ای دارید. فیروز هم به احترام ایشان به هتل آمد و برنامه­ای اختصاصی برایشان اجرا کرد. 


دعایی غیبت امام موسی صدر را مصیبتی برای جهان اسلام توصیف کرد و گفت: ایشان در لبنان جامعه­ای ساخت که امروز پشتوانه محکمی برای جهان تشیع است. امیدواریم خداوند چشمان ما را به جمال ایشان روشن کند. 


فرستادن ارتش دختران برای فتح لبنان 


در ادامه برنامه مهندس مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران، پشت تریبون قرار گرفت و به عزت­بخشیدن به شیعیان لبنان اشاره کرد و گفت: در آن زمان اسرائیل هر زمان که می‌­خواست وارد لبنان می‌­شد و هر کسی را که می‌­خواست دستگیر می‌­کرد و می‌­برد. نظامیان اسرائیل می‌­گفتند هر وقت بخواهیم لبنان را تصرف کنیم، ارتش دخترانمان را می‌­فرستیم. اما بعد از حضور امام موسی صدر و تشکیل حرکت­ المحرومین که از دل آن أمل به وجود آمد، شرایط کاملا تغییر کرد و این تصور از بین رفت. 


وی سخنانش را با قرائت بخش­هایی از وصیتنامه شهید چمران خطاب به امام موسی صدر به پایان برد. 


انسان، کلیدواژه منظومه فکری امام موسی صدر


سخنران پایانی مراسم مهندس مهدی فیروزان، مدیرعامل مؤسسه شهرکتاب و خواهرزاده و داماد امام موسی صدر بود. وی در سخنانش به سرفصل­هایی از اندیشه امام موسی صدر اشاره کرد و تأکید کرد این مطالب برداشت­های من از اندیشه ایشان است و قطعا فرد دیگری می‌­تواند برداشت­های دیگری داشته باشد. 


فیروزان اظهار داشت: به نظر من مهم­‌ترین ویژگی امام موسی صدر که او را از بسیاری از مصلحان و فق‌ها و اندیمشندان جدا می‌­کند، نگاه ایشان به انسان است. انسان در نگاه ایشان اصیل و محترم است. انسان قبل از دین و رنگ و زبان و طبقه و هر نوع اعتباری، ذاتا محترم و پاک است. در این نگاه، در شرایط امروز و حوادث منطقه، چه آنکه می‌­کشد و چه آنکه کشته می‌­شود از کرامت ذاتی برخوردار است و بنابراین مستحق دلسوزی برای چنین سرنوشتی است. بر اساس این عقیده، امام موسی صدر در هر حوزه­ای که می‌­خواهد نظر بدهد کرامت انسان را اصل قرار می‌­دهد، چه زمان صدور حکم فقهی، چه در زمان تحلیل اقتصادی و چه در تفسیر قرآن. 


این مراسم با اهدای لوح تقدیر انجمن به حورا صدر، فرزند امام موسی صدر به پایان رسید. دکتر محقق، دکتر علی جنتی، دکتر نوش­ آفرین انصاری، استاد احمد احمدی در مراسم اهدای لوح حضور داشتند. 


حورا صدر بعد از دریافت لوح با تشکر از انجمن برای برگزاری این مراسم اظهار امیدواری کرد این جمع، به زودی برای استقبال از امام موسی صدر گرد آید. 



حاشیه نوشت: 


*مراسم با سی دقیقه تاخیر آغاز شد. 

*برنامه با استقبال جوانان و نسل­های قدیم برگزار شد و تعدادی از افراد در سالن جنبی مراسم را دنبال کردند. 

*سید هادی خامنه­ای، احمد احمدی و عادل عون نماینده جنبش أمل در تهران از دیگر مهمانان برنامه بودند. 

*دکتر مهدی محقق علت سخنرانی طولانی خود را انتظار برای رسیدن وزیر ارشاد عنوان کرد و گفت عادت به اطاله کلام ندارد.