امام موسی صدر؛ طلايه‌دار گفت‌وگوی اديان.
در بررسی وجههٔ قرآنی امام موسی صدر با دکتر سید محمد صدر، برادرزادهٔ ایشان و رئیس سابق کمیتهٔ پیگیری سرنوشت امام موسی صدر، مشخص شد که این رهبر شیعی برای رسیدن به روشنفکری دینی و اندیشهٔ نابی که در خصوص مسایل اعتقادی داشت، از قرآن یاری می‌گرفت.
در دومین شماره از این مصاحبه، وجه تشابهات این مبارز و متفکر اسلامی با شهید دکتر بهشتی، اقدامات فرهنگی انجام شده دربارهٔ وی و خاطراتی از نحوهٔ برخورد وی با اندیشه‌های مخالف خود را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
پایه‌گذاران روشنفکری دینی
دکتر صدر در ابتدا در خصوص تشابهات فکری و رفتاری امام موسی صدر و شهید دکتر بهشتی، می‌گوید: «وقتی قرار است وجه تشابهات امام موسی صدر و شهید دکتر بهشتی مقایسه شود، ۴ محور اصلی به میان می‌آید. اول آنکه هر دوی این بزرگان علم و عمل، مجتهد و تحصیل کردهٔ حوزهٔ علمیهٔ قم بودند، به‌نحوی که از نظر بعد حوزوی و شکل‌گیری اساس تفکراتشان، تربیت یافته حوزهٔ علمیهٔ قم بودند. این دو از بعد علمی کاملاً در حوزه تأمین شده بودند و پس از احساس نیاز برای گسترده‌تر کردن دایره مطالعاتی و تحقیاقتی خود، با حضور در جامعهٔ دانشگاهی، موفق به اخذ مدارک بالای دانشگاهی شدند. محور دوم وجه تشابهات امام موسی صدر و شهید دکتر بهشتی به جهان‌بینی دقیق و به دور از جهبه‌گیری این دو مربوط می‌شد. این دو بزرگوار به خارج از کشور عزیمت کردند و دید بسیار دقیقی نسبت به جهان خارج از کشور پیدا کردند. مجموعهٔ تحصیلات حوزوی، دانشگاهی و جهان‌بینی باعث شد تا این دو به شخصیت‌های استثنایی تبدیل شوند و تفکراتی متفاوت از آنچه که بزرگان عم و دین کشور داشتند، پیدا کنند.»
وقتی صحبت از تفکرات متفاوت با اندیشه‌های قدیمی به میان می‌آید، دکتر صدر، به محور سوم وجه تشابهات امام موسی صدر و شهیددکتر بهشتی اشاره می‌کند.
وی می‌گوید: «هر دوی این‌ها از پایه گذاران روشنفکری دینی و مذهبی در کشور و حتی مجامع علمی خارج از کشور بودند. تولد این اندیشه همان‌طور که عرض کردم به دلیل عمق و گستردگی مطالعات علمی، رسیدن به یک جهان‌بینی واقعی و رها شدن ازتفکرات در هم تنیده و قدیمی بود. از دیگر وجوه مشترک امام موسی صدر با شهید دکتر بهشتی، انتشار و نگارش محدود کتاب، علی‌رغم قرار داشتن در سطح علمی بسیار بالا بود. این دو توانایی این را داشتند که مثلاً در حد شهید دکتر مطهری، کتاب بنویسند؛ اما به دلیل فعالیت‌های اجتماعی گسترده این اتفاق نیفتاد.»
اقدامات فرهنگی
وقتی که دکتر صدر در خصوص چهارمین وجه تشابه امام موسی صدر و شهید دکتر بهشتی صحبت می‌کند، ناخودآگاه بحث، به اقدامات فرهنگی‌ای که دربارهٔ امام موسی صدر انجام شده است، کشیده می‌شود.
دکتر صدر، در این باره می‌گوید: «کمبود کتب نوشته شده توسط امام موسی صدر، با چاپ و انتشار سخنرانی‌های وی توسط تعدادی از دوستداران و مراکز فرهنگی وابسته به خانوادهٔ وی برطرف شده است. مثلاً سخنرانی‌های امام موسی صدر به ویژه در لبنان که برای شیعیان، سنی‌ها، مسیحیان کلیسا‌ها و جلسات مشترک و سمینارهای مختلف داشتند، در قالب کتب متعدد چاپ و منتشر شده است. البته اینجا لازم می‌دانم که بگویم بزرگ‌ترین و اصلیترین منبع امام موسی صدر برای ایراد سخنرانی، آیات قرآن و روایات ائمه معصومین بود.»
اشخاص حقیقی و حقوقی دوستدار اندیشه ناب امام موسی صدر، برای اشاعه و گسترش این اندیشه، به انتشار بیان وی می‌پردازند.
دکتر صدر در خصوص این اشخاص، می‌گوید: «دو مرکز مطالعات و تحقیقات امام موسی صدر در تهران و بیروت فعالیت می‌کنند که تمام آثار و کارهای مربوط به ایشان در آن مراکز جمع شده است. مرکز بیروت را دکتر سید صدرالدین صدر، فرزند ارشد امام موسی صدر اداره می‌کند و مرکز تهران را خانم حورا صدر، دختر بزرگ امام موسی صدر مدیریت می‌کند که از طریق آدرس اینترنتی www. imamsadr. ir می‌توان به اطلاعات آن دسترسی پیدا کرد.»
وی در خصوص کتب نوشته شده دربارهٔ امام موسی صدر می‌گوید: «یک کتاب ۲ یا ۳ جلدی مربوط به استاد ساواک و یک کتاب ۲ جلدی نگارش شده توسط سید هادی خسروشاهی و چند کتاب تألیفی اثر مرحوم علی حجتی‌کرمانی، راجع به امام موسی صدر منتشر شده است.»
وی در خصوص محتویان این کتاب‌ها می‌گوید: «کتاب آقای خسروشاهی شامل مصاحبه با علما و اساتید بزرگی چون آیت‌الله شبیری زنجانی، آیت‌الله مکارم شیرازی، آیت‌الله موسوی اردبیلی و بزرگانی دیگر در خصوص آرا واندیشه‌های امام موسی صدر می‌شود. مرحوم حجتی‌کرمانی نیز در کتاب‌های خود که آخرین آن‌ها را به نام «نای و نی» چاپ کرد، در خصوص افکار، عقاید و اندیشه‌های امام موسی صدر، مطالبی را نگارش کرده است.»
تحمل نظر مخالف
دکتر «سید محمد صدر» با اشاره به این نکته که تفکرات به دور از جزم اندیشی، همراه با روشنفکری دینی امام موسی صدر، فضای تحقیقاتی مناسبی را برای محققان ایجاد می‌کند، می‌گوید: «امام موسی صدر ضمن دارا بودن خصوصایت بارز اخلاق و رفتار مناسب قرآنی و اجتماعی، تحمل شنیدن و گوش دادن به نظر مخالف خود را داشت. به یاد دارم در سال ۱۳۵۰ و در آخرین سفری که وی به ایران داشت، بحث مفصلی با وی دربارهٔ مسایل مختلفی مثل، دکتر شریعتی، انقلاب، مجاهدین خلق و کمونیست‌ها با امام موسی صدر داشتم. من به سیاق آن سال‌ها، یک دانشجوی آتشین بودم و ایشان یک عالم دنیا دیده. با این حال وی کوچک‌ترین ناراحتی و دلخوری نسبت به رد شدن دیدگاه‌هایش توسط یک جوان کم سن و سال نداشت. خوب یادم هست که در حدود ۲ ساعت بحث کردیم و هرچه ایشان می‌گفت، من رد می‌کردم. بعد از اتمام بحث، ایشان [امام موسی صدر] گفت: «من از چشمان محمد عزیزم می‌خوانم که هنوز از حرف‌های من قانع نشده است.»
این روش مقابلهٔ ایشان با اندیشهٔ مخالف خود بود. ایشان به اصل تحمل نظر مخالف احترام خاصی می‌گذاشتند. البته این تفکر تنها شامل امام موسی صدر نمی‌شد و خانوادهٔ صدر به نوعی پایه‌گذار این تفکر است.»
دکتر صدر در توضیح این گفتهٔ خود می‌گوید: «در زمان دانشجویی، دانشجویان مارکیست که انقلابی و فرصت‌طلب هم بودند، فعالیت گسترده‌ای را برای جذب نیرو انجام می‌دادند. وقتی که ما با عوان دانشجویان مسلمان با آن‌ها مباحثه می‌کردیم با نظر آن‌ها دربارهٔ ساختهٔ دست بشر بودن دین و خدا و اسلام مواجه می‌شدیم. هنگامی که این بحث‌ها را نزد پدرم سیدرضا صدر می‌بردم، وی به من امیدواری می‌داد که دانشجوهای مارکیست در مواقع تنهایی و استیصال، خود به خدا رجوع خواهند کرد و در مسائل عقیدتی باید به افراد فرصت داده شود. خوب امام موسی صدر تمام فلسفه را نزد پدرم آموخته بود و پدرم نیز دروس حوزوی را نزد پدرش سید صدرالدین صدر آموخته بود. طبق آموزه‌های این تفکرات، نباید تفکر اندیشه برخورد خشن و حذفی کرد. خانوادهٔ صدر از پایه‌گذاران این تفکر است که بعد‌ها توسط امام موسی صدر پرداخته شد و به گفت‌وگوی ادیان انجامید.»
ادامه دارد...